Arşiv, belge kültür ve medeniyet tarihimiz için en önemli delildir. Binlerce yıllık tarihi geçmişe sahip olan Türk kültür tarihinin ilk yazılı belgelerinden birisi Orhan Abideleri’dir. Bu abideler tarihimizin kültürümüzün yıkılıp yok olmayan delilidir. Osmanlı’yı üç kıtada büyük devlet yapan, 600 yıllık Cihan-ı şumul bir imparatorluk haline getiren devlet sistemidir. Osmanlı devleti arşive kayıta, bilgi ve belgeye büyük önem vermiştir. Osmanlı arşiv belgeleri bugün halen tasvip edilmekte yerli ve yabancı binlerce araştırmacı Osmanlıca öğrenerek Devlet arşivleri ve Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü’nde araştırmalar yapmaktadır. Belgeselciliğe başladıktan sonra arşiv belgelerinin belgeselci için ne kadar önemli olduğunu anladım. Osmanlıca okuyup yazmayı çok iyi kavrayarak Başbakanlık Osmanlı arşivlerinde araştırma yapma belgesi alarak arşivde çalışmalar yapmaktayım.
TAVŞANCIL’DA BULUNAN ARŞİV BELGELERİ
Tavşancıl, Cumhuriyetin ilk yıllarında Kocaeli İli’nin Gebze Kazasına bağlı nahiye merkeziydi. 1940’lı yılların sonuna kadar Tavşancıl nahiye merkezi olarak kalmıştı. Nahiye merkezliği daha sonra Hereke’ye gitmişti. Tavşancıl her bakımdan tarihi geçmişi olan önemli bir yer. Tavşancıl’daki depremin hasar verdiği bir caminin restorasyonu sırasında caminin çatı katında binlerce arşiv belgesi ortaya çıktı. Cumhuriyetin ilk yıllarını ilgilendiren arşiv belgeleri sadece Kocaeli’nin değil Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş tarihine de ışık tutuyordu. Bu arşiv belgeleri tesadüfen ortaya çıkmış Dilovası Kaymakamı Sayın Hasan Göç’ün duyarlılığı, Vali Ercan Topaca’nın yakın ilgisi ve müze müdürü İlksen Özbay’ın duyarlılığı sayesinde bugün İzmit Müze Müdürlüğü’nde koruma altına alınmıştır.
Dilovası’yla ilgili tarihi araştırmalar yapıp belgesel çekimlerimiz devam ederken Kaymakam Sayın Hasan Göç bey arşiv belgelerinden söz etti. Heyecanlandım. Kaymakam Sayın Hasan Göç beyin bizzat nezaretinde müze müdürlüğündeki arşiv belgelerini görmek istedim. Başbakanlık Osmanlı Arşivleri araştırma belgesi yetkisine sahip olduğum için müze müdürümüz İlksen Hanım bulunan arşivleri gösterdi. Kolilerde ve klasörlerde binlerce arşiv belgesi var. Adeta cumhuriyetin ilk yıllarının hafızası bu belgelerde yatıyor. Bu belgeler Kocaeli tarihine ışık tutarken çok önemli bilgileri de içeriyor. Bizim incelediğimiz bazı arşiv belgelerinde kurtuluş savaşında şehit ve gazi olanların, yetim ve malullerinin isim listesi, Osmanlıca olarak basılmış resmi gazetenin nüshaları, askeri bilgiler, tarım, ziraat ve hayvancılıkla ilgili çok önemli belgeler, evlilik cüzdanları, bakanlıklarla yazışmalar, Tavşancıl’daki devlet yatırımları ve daha bir çok bilgi ve belgeler bu arşivlerde. Arşivlerin bir kısmı Osmanlıca bir kısmı Türkçe. 1928 yılındaki harf devrimi dolayısıyla Osmanlıca ve Türkçe aynı yazılarda yer alıyor. Öyle ilginç bir belgeye rastladım ki Tavşancıl Nahiye Müdürü tarafından Gebze Kaymakamlığı’na yazılan bir yazının bir kısmı yeni harflerle bir kısmı da eski Türkçe harflerle yazılmış. Muhtemelen Nahiye Müdürü harf devrimine geçişte Türkçe yazmanın zor olduğunu görünce yazısına Osmanlıca olarak devam etmiş. İlginç bir durum.
TAVŞANCIL’DA Kİ BELGELER CUMHURİYETİN İLK YILLARINA IŞIK TUTUYOR
Tavşancıl’da bulunan ve müze müdürlüğünde koruma altına alınan arşiv belgeleri cumhuriyetin ilk yıllarına ışık tutuyor. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş yıl dönümü 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nda bu belgeler cumhuriyet tarihimize önemli ışık tutacak. Belgelerin vakit geçirilmeden Devlet Arşivleri bünyesinde kurulacak resmi bir heyet tarafından belgelerin tek tek incelenerek bugünkü Türkçeye aktarılması diğer arşiv belgeleri gibi internet ortamında tüm araştırmacıların bilgisine sunulmasını istiyoruz.
VALİ ERCAN TOPACA’NIN DİKKATİNE…
Vali Ercan Topaca eğitime, çevreye, kültüre önem veren genç, dinamik ve heyecanlı bir yönetici. Bu arşiv belgelerinin muhafaza edilmesinde çok büyük emeği var. Vali Ercan Topaca’nın vakit geçirmeden ve bu belgelerle ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nden bir heyet getirtip belgeler üzerinde araştırma yapmasını istiyorum. Bu araştırma Kocaeli’nin hafızasını tazeleyecek, cumhuriyetin ilk yıllarındaki Kocaeli ve Gebze bölgesine ışık tutacak bir anlamda gençlerimize kültür ve tarih bilincini aşılayacaktır.
29 Ekim 1923’ten 9 ay önce, 26 ocak 1923’te Atatürk İzmit basın toplantısı ile devletin şeklinin Cumhuriyet olduğunu tüm dünyaya Kocaeli’den ilan etmişti. Atatürk’ün İzmit basın toplantısı Türkiye Cumhuriyeti’nin Kocaeli’de İzmit basın toplantısı ile duyurulması cumhuriyetin Kocaeli’de kurulduğunun da bir işaretidir. Bugüne kadar cumhuriyetin ilk yılları konusunda ciddi araştırmalar yapmayan İzmit lobisinin, ne olduğu tam olarak bilinmeyen Nikomedya kültürüne, misyonerlerin adeta bayraklaştırdığı Santa Barbara’ya verdikleri önemi bu arşiv belgelerine de vermelerini istiyorum. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı’nı coşkuyla kutladığımız bugünlerde, cumhuriyetin kuruluş yıllarındaki Kocaeli tarihine ışık tutan bu arşiv belgelerinin bir an önce Kocaeli kültür tarihimize kazandırılmasını tüm ilgili ve yetkililerden bekliyorum.
Tavşancıl’da tesadüfen bulunan arşiv belgeleri cumhuriyetin ilk yıllarına ışık tutan Kocaeli ve Gebze bölgesinin hafızası olduğunu unutmayalım.
