I. Olay
Elektrikli bir tramvay kullandığınızı varsayalım. Tramvayla yaklaşık 100 km.lik hızla seyir halindesiniz. Birden bire yolunuzun üzerinde raylarda 5 işçinin çalıştığını görüyorsunuz. Hemen frenlere asılıyorsunuz ancak frenler tutmuyor. Eğer o 5 işçiye çarparsanız hepsinin öleceği kesin. Tam o sırada sağ tarafa doğru ikinci bir hat olduğunu görüyorsunuz ancak o hat üzerinde de 1 işçi çalışıyor. Önünüzde iki seçenek var. Şayet tramvayı sağ taraftaki raylara çevirirseniz 1 işçi ölecek. Eğer düz devam ederseniz 5 işçi ölecek. Doğru olan tercih hangisidir? Siz hangisini tercih ederdiniz?
II. Olay
Bu defa tramvayı kullanan değil, sadece seyircisiniz. Bir köprünün üzerinde durmuş
tramvay hattını seyrettiğinizi varsayalım. Siz hattı seyrederken karşıdan bir tramvayın geldiğini ve yine tramvayın az ilerisinde 5 işçinin çalıştığını görüyorsunuz. Vatman frene basıyor ama frenler çalışmıyor ve tramvay 5 işçinin üzerine doğru ilerliyor. Tam bu esnada köprünün üzerinde hemen yanı başınızda oldukça şişman bir adamın olduğunu görüyorsunuz. Şişman adamı köprüden aşağı itip tramvayın önüne düşmesini ve tramvayın şişman adama çarpıp durmasını sağlayabileceğinizi fark ediyorsunuz. Eğer böyle bir şey yaparsanız şişman adam ölecek ama 5 işçinin hayatını kurtaracaksınız. Böyle bir durumda 5 işçinin hayatını kurtarmak için o şişman adamı köprüden aşağı tramvayın önüne iter miydiniz?
İlk olayla ikinci olay arasında ne gibi farklar bulunmaktadır? İlk olaya verdiğiniz cevapla ikinci olaya verdiğiniz cevap arasında fark var mıdır?
III. Olay
Acil serviste görev yapan bir doktor olduğunuzu varsayın. Önünüze bir tramvay
kazasında yaralanmış 6 tane yaralı geliyor. 5 kişi orta seviyede yaralı, 1 tanesi ise ağır yaralı ve yaralanma seviyesi bütün gün mesainiz ona harcayarak sadece ona müdahale etmenizi gerektiriyor. Fakat, bütün mesainizi bu 1 yaralıya müdahale etmek için harcarsanız diğer 5 yaralı ölecek. Öte yandan, durumu nispeten daha iyi görünen diğer 5 yaralıya müdahale ederseniz bu defa durumu daha ağır olan o 1 yaralı ölecek. O 1 kişiye müdahale edip onu mu kurtarırdınız yoksa 5 kişiye müdahale edip o 5 kişiyi mi kurtarırdınız? Sizce hangisi daha doğru?
IV. Olay
Yine bir doktor olduğunuzu varsayalım ama bu defa organ nakli alanında uzman bir
cerrahsınız. Hayatta kalabilmeleri için organ nakline ihtiyacı olan 5 tane de hastanız var. Biri kalp, biri böbrek, biri akciğer, biri karaciğer ve beşincisi de pankreas nakline ihtiyaç duyuyor. Ama bu hastalar için bir türlü donör bulamıyorsunuz ve her geçen gün ölüme bir adım daha yaklaşmalarını izliyorsunuz. Derken, hastanenin yan odasında check-up için gelmiş son derece sağlık bir adam olduğunu öğreniyor ve bu son derece sağlıklı adamın organlarının sizin 5 hastanız için uyumlu olduğunu görüyorsunuz.
Soru şu; bu son derece sağlıklı adamın organlarını alarak ölümüne sebep olup, o 5 hastanın hayatını kurtarır mıydınız?
Devletin Bekası (!)
Bu farazi olaylar ABD’li siyasi filozof Michael J. Sandel’ın Harvard Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde Adalet: Yapılması Gereken Doğru Şey Nedir? (Justice: What’s The Right Thing To Do?) konulu ders anlatımlarından alıntılanmıştır. Bu dersleri https://youtu.be/kBdfcR-8hEY linkinden izleyebilirsiniz.
Toplumun yararı için bireyin haklarının özellikle de yaşam hakkının ihlal edilip edilemeyeceği meselesi tarih boyunca tartışılmıştır. Hatta bu mesele çok büyük toplumsal olayların ve trajedilerin yaşanmasına neden olmuştur. Osmanlı’da bir gelenek olarak başlayıp Fatih zamanında kanun haline getirilen “Devletin bekası için karındaşın katli vaciptir” hükmü bu trajedinin en etkili örneklerinden biridir.
Nitekim Cumhuriyet döneminde ve hatta zamanımızda bile “devletin bekası” için bireysel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması hatta doğrudan yaşam hakkına müdahale edilmesi son derece normal görülebilmektedir. Tarihimiz boyunca “devletin bekası” gerekçe gösterilerek binlerce belki de milyonlarca masum insanın hayatlarının devlet eliyle mahvedilmiş olması bir Türkiye realitesi olarak önümüzde durmaktadır. Özellikle darbe dönemlerinde bu tür hak ihlallerinin son derece yoğun olarak gerçekleştirildiği hepinizin malumudur.
Burada yorumu kısa keserek şu soruyu sizlerin vicdanlarına havale ediyorum; Devlet ve/veya genel olarak toplumun bütün fertleri uğurlarına masum bir insanın hayatının feda edileceği kadar değerli midir? “Devletin bekası” ve/veya toplumun genel huzuru için masum bir insanın hayatının mahvedilmesi yahut masum bir insanın hayatına son verilmesi sizce doğru mudur? Devletin bekası ve/veya toplumun genel huzuru için feda edilen o insan siz kendiniz veya sizin bir yakınınız (çocuğunuz, eşiniz, anneniz, babanız, kardeşiniz vs.) olsaydı cevabınız değişir miydi?
