Kitap yayıncılığının geleceği müzmin merakımdır. Kitap sevgisinin, kitap yazarı olmanın ötesinde bir merak, çünkü 70’li yıllarda Töre-Devlet Yayınevi’nin yöneticisiydim ve Töre-Devlet başarılı bir yayıneviydi. Emine Işınsu’nun, Erol Güngör’ün, Necmettin Hacıeminoğlu’nun, Dündar Taşer’in, Abdurrahim Karakoç’un kitaplarını biz yayımladık; benim en çok satan Türk Milliyetçiliği Fikir Sistemi ile Taha Akyol’un Politikada Şiddet’i de hep Töre-Devlet’te çıktı. 1980 darbesinin öldürdüğü Töre-Devlet’i yakın zamanda bir grup genç diriltti. Hem yayıncılık yapıyor hem de aynı markayla kitapevleri kuruyorlar.
Ancak, merakımın başka sebepleri de var.
Okuma alışkanlığı ve dolayısıyla kitap sektörünün durumu, ülkenin kültür birikimin önde gelen bir göstergesi. Buna şüphe yok.
Booktok
Nihayet iletişim, toplumu toplum yapan temel unsur. Okuma da iletişimin taşıyıcı sütunlarından biri. Geçen yüz yılda iletişime, basılı malzemeden başka güçlü araçlar eklendi: Elektronik iletişim ve onun zirvesi internet.
İşte benim müzmin yayıncılık merakımın karmaşık topografyası. Kitap- gazete- televizyon- internet- sosyal medya ve bunların birbirini güçlendiren veya söndüren etkileri. Sonra bütün bu olan bitenin topluma, kültüre, genel zekâ seviyesine ve anlayışlara etkileri… 21. asır sosyolojisinin ve sosyal psikolojisinin ana konularından biri, bu etkileşim ve sürekli değişim olmalı.
New York Times’ta okuduğum şu hikâyeye bir bakın
İki yıl önce Jeneane O’Riley, yazdığı bir aşk romanını kendi bastırıyor. Hani şu kitap satış sitelerinin kendin yayımla sistemlerinden. Tanıtımını da TikTok üzerinden kendi yapıyor. TikTok’un BookTok isimli, edebiyat ve kitaplara odaklı bir alt topluluğu var. Birkaç gün sonra BookTok kullanıcıları kitap hakkındaki fikirlerini paylaşmaya başlıyor. Kitaptaki hikâye çok karmaşık. Bu karmaşıklıktan etkilenen birinin mesajı, sosyal medyada viral hâle geliyor ve altı milyon kişiye ulaşıyor. Kitap Amazon’da 1 numara oluyor. Yazarın TikTok’ta 52 bin takipçisi var.
Kitap medyası
Kendi kendine yayın yapan bir yazarın bu başarıya erişmesi bu günlere kadar kimsenin aklına bile gelmezdi. Şimdi Amerika’da kitapçı dükkânlarının BookTok ve diğer internet kanallarında meşhur olmuş kitaplar için bölümler ayırdığı görülüyor. Bizde de kitap fuarlarında, internette ünlenen genç insanların önlerinde uzayan imza kuyruklarından söz ediliyor. Nedense bazen de kötü bir şeymiş gibi küçümsenerek.
Bu, niçin geçen aylarda New York Times’ta haber oldu? Biden’in TikTok’u yasaklama kararından… Gerçi TikTok yegâne sosyal mecra değil ama yüzbinler mertebesine ulaşan BookTok takipçi topluluğunun sarsılmasından, dağılmasından endişe ediliyordu. Sosyal medya fenomenlerini izleyenler, yüz binlerin çok büyük sayılar olmadığını söyleyecektir ama iş öyle değil. Odaklanmış, hele edebiyat ve kitaba odaklanmış bir topluluk, entipüften paylaşımlarla fenomen olmuş topluluklardan çok daha etkili.
Biden kapattı Trump açtı
Biden, TikTok’u Çin menşeinden dolayı yasaklayacaktı. Mecranın sahibinin TikTok’u satmasını, yoksa ABD’de kapatacağını söyledi. 19 Ocak’ta da kapattı. ABD’nin 220-270 milyon arasında tahmin edilen TikTok kullanıcısı arasındaki bağlantı da koptu. Tabii bundan en çok rahatsızlık duyanlar arasında BookTok topluluğu vardı. Neyse ki Trump’ın yönetim koltuğuna oturur oturmaz ilk icraatlarından biri de Biden’in kapatma emrini askıya almak oldu. TikTok’a 75 gün mehil verdi. Biden’in kapatma gerekçesi, TikTok vasıtasıyla Çin’in ABD kamuoyunu etki altına alabileceği ve kullanıcıların davranışlarını takip edebileceği idi. Bu başka bir yazı konusu.
İnternet’in yayıncılığa etkisi, bu son BookTok topluluğundan ve onun etrafında gelişen hikâyeden ibaret değil. Yıllar önce tuhaflıklarıyla ünlü pazarlama gurusu Seth Godin, Fikir Virüsünü Salıvermek (Unleashing the Idea Virus) isimli bir kitap yazdı. Bizde 2004’te Rota Yayınevi’nden Fikir Virüsü başlığıyla çıkmış. Türk okuyucusu Godin’i daha ziyade ilk kitaplarından Mor İnek’le tanır. Godin kitap yayımlanmadan önce tamamını internete koydu. Her bölümün sonuna da “Bu kitabı çalın. Buradan indirin.” yazdı. Başka bir tanıtım yapmadı. Kitap nihayet basılı hâlde yayımlandığında Amazon sitesinde bir numaraya yükseldi. Bu internet korsanlığının basılı kitap satışını engellemediği, hatta arttırdığına dair ilk işaretlerden biriydi.
Teknoloji iletişimi de iletişimin mecralarından yayıncılığı da tahmini zor bir şekilde değiştirecek. Değiştiriyor da.
(Sonradan keşfettim. BookTok’u üç yıl önce Gülay Erdemli Karar okuyucusuna anlatmış: https://bit.ly/erdemli-booktok )