Babanzâde İsmail Hakkı Bey’in Tanin Yazıları

(1) TANİN GAZETESİ:

     Hüseyin Cahit (Yalçın), Tevfik Fikret,
Hüseyin Kâzım Kadri tarafından İstanbul’da, 1 Ağustos 1908 – 14 Kasım 1947
târihleri arasında üç devrede toplam on yedi yıl yayınlanan günlük siyâsî
gazetedir. Birinci dönemde 31 Ekim 1918 târihine kadar 3550 sayı
neşredilmiştir.

     Tevfik Fikret, umduklarını bulamaması
sebebiyle 26 Aralık 1908 târihinde, Hüseyin Kâzım Kadri ise Serez mutasarrıflığına
tâyini dolayısıyla 1909 Şubat’ında gazeteden ayrıldı. Gazete, İttihat ve
Terakkî Cemiyeti’nin fikirlerini yaymakla vazifeli idi. Bununla birlikte
Hüseyin Cahit zaman zaman İttihat ve Terakkî’nin icraatını tenkit etmekten
çekinmedi.

     Başlangıçta ‘ittihâd-ı anâsır’
temelindeki Osmanlıcılık düşüncesinin, daha sonra hâkim millet / Türkçülük
fikrine dayalı idealin müdafaası yapıldı. 
Yazarları arasında, Prens Sabahaddin, Ali Kemal, Mizancı Murad, Rıza Nur
ve Lutfi Fikri gibi muhalif fikir adamı ve gazetecilerle, ayrıca Rum ve
Ermeni gazeteleriyle bâzen çok şiddetlenen tartışmaların yapıldığı gazetenin
yayımı bu tartışmalar yüzünden kesintilere uğramıştır. Gazete 31 Mart
Vak’ası’nda ilk ağır darbeye mâruz kalmış, isyancılar Tanin’in matbaa ve idârehânesini
tahrip ederek Meclis-i Meb’ûsan önünde Hüseyin Cahit zannettikleri Lazkiye
mebusu Mehmed Aslan’ı öldürmüşlerdir. Bunun üzerine Selânik’e kaçan Hüseyin
Cahit, Tanin’i ancak Hareket Ordusu’nun İstanbul’a girmesinden sonra
çıkarabilmiştir. Gazete İttihat ve Terakkî’ye muhalefetin arttığı, Hürriyet
ve İtilâf Fırkası’nın teşkilâtlandığı 1911-1912 yıllarında Dîvân-ı Harb-i
Örfî tarafından veya ‘Büyük Kabine’ gibi İttihatçılar’a karşı hükümetlerce
sık sık kapatılmış, ancak her defasında ‘Cenin,
Senin, Renin ve Hak’ gibi adlar altında yeniden çıkarılmıştır. Bu
kapatılışlardan birinde Viyana’ya kaçmak mecbûriyetinde kalan Hüseyin Cahit,
gazeteyi İttihatçılar’ın Bâb-ı Âli Baskını’nın ardından 31 Ocak 1913’te
tekrar neşredebilmiştir. Fakat bu târihten sonra artık iktidara tamamen el
koyan İttihat ve Terakkî’nin bazı icraatını eleştirdiğinden gazetecilikten de
çekilmek mecbûriyetinde kalmıştır.

     İttihat ve Terakkî ileri gelenlerinin
kenkitlerinden vazgeçmesi yolundaki rica ve baskıları, ayrıca devleti tehdit
eden tehlikelerin gitgide büyümesi yüzünden Hüseyin Cahit’in Tanin’i 30 Ocak
1914’te İttihat ve Terakkî Fırkası’na devretmesiyle gazete fırkanın resmî
yayın organı haline gelmiştir. Bu yıllarda, Dünya Savaşı’nın şartları
içerisinde İttihat ve Terakkî liderlerinin fikir ve görüşlerini yansıtacak
biçimde ve silik bir gazete şeklinde çıkmıştır. İttihatçı liderlerin ülkeyi
Terk etmesinden bir gün önce de fırka, 31 Ekim 1918’de gazetenin yayımına son
vermiştir.

     Bu dönemde büyük yankı uyandıran başmakaleleriyle
yaygın bir şöhret kazanan Hüseyin Cahit’in yanı sıra gazete İkinci
Meşrutiyet’in birçok tanınmış kaleminin yer aldığı itibarlı bir yayın organı
olmuştur. Hüseyin Cahit’in ardından en çok yazı yazan ve dâimî yazar
kadrosunda bulunan Babanzâde İsmâil Hakkı, İsmâil Müştak (Mayakon), Muhiddin,
Falih Rıfkı (Atay), Ahmed Şerif ve Âsım (Us) gibi isimlerdir. Ayrıca Cenab
Şahabeddin, Hâlid Ziya (Uşaklıgil), Hâlide Edip (Adıvar), Aka Gündüz ve Fazıl
Ahmet (Aykaç) isimleri ilâve edilebilir.

     Tanin’in ikinci dönemi olan 14 Ekim 1922
– 16 Nisan 1925 târihleri arasında 903 sayı yayımlanmıştır. Malta sürgününün
ardından Türkiye’ye dönen Hüseyin Cahit, İtilâf devletlerinin işgalindeki
İstanbul’da Tanin adına izin alamadığı için gazeteyi başlangıçta Renin adıyla
çıkarmaya başlamış, 38. sayısında asıl adını kullanabilmiştir. Şubat 1924 –
Mayıs 1925 tarihlerinde ‘Le Tanine’
adıyla Fransızca olarak da yayımlanmıştır. Bu devrede Tanin, kısmen İttihat
ve Terakkî kadrosunu toparlamak ve görüşlerini temsil etmek maksadıyla
neşredilmiştir. İttihatçı liderler, daha önce Avrupa’da yaptıkları
toplantılarda Hüseyin Cahit’ten böyle bir gazete çıkarmasını istemişlerdir.

      Hüseyin Cahit’in Mustafa Kemal ve
Ankara hükümetine karşı pervasız muhalefeti, gerek Lozan’a giden Türk
heyetine gerekse hükûmete yönelttiği tenkitler ve hilâfet konusundaki farklı
görüşleri yüzünden gazete kısa sürede rejimin istenmeyen bir yayını hâline
gelerek çeşitli baskılara mâruz kaldı, Hüseyin Cahit mahkemede yargılandı.
Beraat etti ise de Şeyh Said İsyanı yüzünden çıkarılan Takrîr-i Sükûn
Kanunu’ndan yeniden yargılandı Çorum’da müebbet sürgün cezâsına
çarptırıldı. 

     Gazete, 30 Ağustos 1943 – 14 Kasım 1947
târihleri arasındaki üçüncü devresinde 1512 sayı yayımlandı. Cumhuriyet Halk
Partisi saflarında politikaya dönen Hüseyin Cahit, gazeteyi daha iyi bir
şekle kavuşturmak için yayına ara verdiğini açıkladı ise de muvaffak olamadı.

(2) İKİNCİ MEŞRUTİYET

İttihat
ve Terakki Cemiyeti, Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını önleyecek tek çârenin;
‘Sultan İkinci Abdülhâmid Han’ın
tahttan indirmesi’ olduğunu düşünüyordu. Cemiyet mensuplarınca hedefe
giden yol olarak Meşrutiyet’in ikinci defa ilân edilmesi kararlaştırıldı. 4
Temmuz 1908’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nden izin alan Resne Komutanı Kolağası
Niyâzi Bey, 150 kişilik çetesiyle birlikte dağa çıktı. Bu devlete karşı bir
ayaklanma idi. Resneli Niyazi Bay, Maksadını şöyle açıklıyordu:  ‘Anayasa’nın
tekrar yürürlüğe konulmasını sağlamak.’  Resneli Niyâzi Bey’in
destekçileri artınca, Serez’den Yıldız Sarayı’na bir telgraf geldi.
Telgrafta:  ‘Bir saate kadar Yeni Anasaya’nın yürürlüğe konulduğu ilân edilmez
ise, Osmanlı Hânedânından pâdişah adayı olan zatın, pâdişahlığı ilân
edilecektir.’ Sultan, 22 Temmuz’da Ferid Paşa’nın sadrâzamlıktan çekilmesini
sağlayıp Sait Paşa’yı tâyin etti. Sait Paşa kabineyi topladı ve pâdişahın
tâlimatı ile Meşrutiyet yönetimine geçildiği ilân edildi. Ancak, çok
geçmeden  otoritenin yerini  kargaşa aldı. O kargaşa; Birinci Dünya
Savaşı’nın sonuna,  Kurtuluş Savaşı’nın
ilk yıllarına kadar devam etti.  

(3) DREYFÜS MESELESİ:

     1894 yılında Yahudi asıllı Yüzbaşı
Alfred Dreyfus’un casuslukla itham edilerek Fransa’da yargılandığı dâvâ ve bu
dâvâ ile alâkalı olarak gelişen olaylar, ‘Dreyfüs
Meselesi’ olarak anılır. Fransa’daki Yahudi aleyhtarlığına rağmen
varlıklı bir ailenin ferdi olan Alfred Dreyfüs, bulunduğu rütbeye,
çalışkanlığı ve başarılarıyla yükselmişti.

     Fransa’da Genelkurmay Başkanlığı’nın
başlattığı duruşmalar önemli hukûkî tartışmalara sebep oldu ve 12 yıl devam
etti.

     Olay, Paris’teki Alman Elçiliğinde
hizmetçi olarak çalışan Fransız gizli servisine bağlı bir kadının çöp
sepetinde bulduğu imzasız bir mektubu merkeze göndermesiyle başladı. Alman
askerî ataşesine yazılan mektupta Fransa’ya ait bilgilerin verilmesi vaat
edilmektedir. Fransız Genelkurmayının başlattığı soruşturmada şüpheler
Yüzbaşı Alfred Dreyfus üstünde toplanır. Çünkü Yüzbaşı Dreyfus’un el yazısı,
mektuptaki yazıya benzemektedir.

     Dreyfus, 15 Ekim 1894’te tevkif edildi.
Bir ay süren hazırlık soruşturmasında aleyhine yeni delil bulunamamasına
rağmen suçlu görülerek mahkûm edildi ve cezasını çekmek üzere Şeytan Adası’na
gönderildi. 1896’da ortaya çıkan bir olay Dreyfus dâvâsını yeniden gündeme
getirdi. Alman Elçiliğinde çalışan hizmetli kadın, başka bir mektup bulmuştu.
Mektuptaki yazı, ilk bulduğu mektuptaki yazıya benziyordu. Yazının sâhibi
Easterhazy suçsuz bulundu. Fransa’nın dünyaca tanınmış yazarı Emile Zola da
müdâhil oldu: Gazetedeki köşesinde, ‘Suçluyorum’
başlığı altında Fransız Genelkurmay Başkanlığını hedef alıyor, başkanı,
kamuoyunu yanıltmakla itham ediyordu. 

     Bu defa orduya hakaret ettiği
gerekçesiyle Zola aleyhinde dâvâ açıldı. Zola’nın mahkûmiyetiyle sonuçlanan
dâvâda avukatlar sözü hep Dreyfus olayına getirmişlerdi. Bu sebeple dâvâ
Dreyfus’u savunanlar açısından başarı olmuştur.

     1898 yılında hükümet değişikliği olunca
Dreyfus dâvâsı yeniden açıldı. Yazının Easterhazy’ye ait olduğu anlaşıldı. O
da suçu kabullendi, mahkûm oldu ve gönderildiği hapishânede intihar etti.

     Dreyfus dâvâsı yeniden açıldı ise de
tekrar suçlu bulundu.  1904 yılında
yeni bir dâvâ daha açıldı ve 1906 yılında Dreyfus beraat etti. Birinci dünya
savaşına katıldı, ülkesine hizmet etti, emekliye ayrıldıktan sonra 1935
yılında eceliyle öldü.

     Bu olay, Yahudilerin bir birlerini
desteklemelerine örnek teşkil etmesi açısından da dikkat çekmektedir.