Görünen o ki, artık gerçekle yüz yüzeyiz ve aktif fay sistemleri kendini saklamıyor. Sismik hareketlilik ülkenin birçok bölgesinde varlığını gösteriyor. Biriken enerjinin bilinmeyen bir zamanda açığa çıkmak gibi bir fiziksel ilkesi var. Özellikle Marmara’da deprem tehlikesi inkâr edilemez bir gerçek -ve aktif fayların enerji hesabına göre – tahrip eden büyüklükte olacak. Deprem olduktan sonra o bildik serzenişleri, beylik lafları yine duyacağız; “..yine ders almadık, hiç bir önlem alınmadı, …şunlar yapıla-cak-tı, ..bunlar edilecek-ti, yapı stokları yetersiz, kentsel dönüşüm sorunları, inşaat maliyetleri, yapı yönetmeliğindeki zayıf noktalar, vs, vs..” gibi anlamsız ve hamasî sözleri artık geçiyoruz. Çünkü eylem olmadıkça bu söylemler ancak gürültü kabilinden görülür. Öncesini kısmen kaçırdık gibi, bugünden tezi yok, deprem sonrası ne yapmalı?. Artık buna bakmalıyız.
Deprem Sonrası
** Beklenen büyük deprem deprem etkisi sadece İstanbul’a değil Doğu Marmara ve civarında önemli hasarlar yapacaktır (İstanbul, Adalar, Kocaeli, Tekirdağ, Yalova, Bursa, Sakarya..).
** İstanbul’da; çevre yolları, otobanlar, köprüler, viyadükler dahil bütün taşıt trafiği kilitlenecektir.
**Uzunca süre ilkyardım ve acil kurtarma ekipleri bundan etkilenerek deprem alanlarına ulaşamayacaklar.
**Toplumsal panik olacak, enerji şebekeleri hasara uğraması nedeniyle bunu fırsat bilen bazı hırsızlık ve yağmalama olayları olabilecek.
Ne Yapmalı?
Meskenlerde bina yönetimleri, işyerleri-AVM’ler’de ve diğ.’de iş güvenliği uzmanları aşağıda sıralanan kurtarma araç ve gereçleri ACİLEN temin ederek kullanılmak üzere denetimine almalı:
** Her bina yönetimi ve Site Yönetimleri organize ederek ;
- Akü ve ledli aydınlatma aparatları (site ve iş merkezleri için jeneratör) temin etmeli,
- Beton kırma, balyoz, (mutlaka)çelik demir kesme makası bulundurmalı,
- Basit krikolar, levyeler, kazma, kürek gibi araçlar bulundurmalı,
- Önceden belirlenen ilkyardım eğitimli-sağlıkçı birinin kullanması amacıyla sağlık çantası bulundurulmalı.
- Toz, duman ve diğer solunumu zorlaştıracak durumlarda gaz maskesi bulundurmalı.
Bugün gündemde ekonomik sorunlar var. Ülke gündeminde henüz deprem yok, “olunca bakarız” gibi bir durum var. Aslında bütün ekonomik göstergeleri alt-üst edecek boyutta devasa bir kavram sırada bekliyor; “deprem ekonomisi”. Beklenen olası can kayıplarını telafuz etmek zor. Hasarın boyutları için de surları aşan 1509 Konstantiniye depremi (Ms=7.2) gibi diyelim. Bir nevi küçük kıyamet. Nüfus yoğunluğu nedeniyle de büyük kayıplar söz konusu. Son K.Maraş ve Elbistan depremleri sonrası önemli bir bütçe ödeneği deprem ekonomisi kapsamında ayrıldı. Her iki depremlerin ekonomiye maliyetinin 103.6 milyar dolar olduğu açıklandı. Bunun yorumu şudur ki, can kaybının maddi karşılığı olamaz. Bina hasarı anlamında ise, güvenli yapı denetimi olmazsa ülke ekonomisine muazzam bir yük getirmektedir.
İstanbul örneği: Son bir-iki yılda 700 bin bina kentsel dönüşüme girmesi gerekiyordu. Ancak bunun yüzde 12 kadarı yeni yönetmeliğe göre dönüştürüldü. Gerisi bekliyor. İyimser konuşmak yerine gerçekleri söylemek lazım. Sahil bölgelerde bu tip eski yapıların güçlü depremde ayakta kalmaları düşük ihtimal.
Bir yerbilimci sorumluluğu gereği tekrar etmek gerekirse;
- Türkiye’nin büyük çoğunluğu aktif faylardan oluşmaktadır.
- Marmara bölgesinde, nüfusun ve ülke sanayiisinin 1/3’ü yerleşmiştir.
- Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun batı-güneybatı kesimi, fay denetimli havzalardan oluşmaktadır (İzmit-Sapanca, Adapazarı, Geyve, İznik, Gemlik, İnegöl, Saros,). Bu alanlarda deprem tehlikesi vardır ve devam etmektedir.
- Yapılaşmada depreme dayanıklı yapı yönetmeliği için radikal kararlar alınmalıdır.
- İmara açılan alanların zemin araştırılması titizlikle yapılmalıdır.
- İmar affı gibi bir kavramın literatürden kalıcı olarak çıkarılmalı.
- Deprem bilinci yaygınlaşmalı, orta öğretimde ve üniversitelerde yer bilimleri okutulmalı.
Dünya kamuoyunda dileğimiz, umudumuz, beklentimiz; “Türkiye’ye güvenle gidebilirsiniz. Artık onlar her zemin için depreme güvenli yapı tekniğini iyi biliyorlar, hem de çok iyi” demeleri. Artık bunu başarmalıyız. Selam ve sağlıkla.
