İbnülemin Mahmud Kemal İnal Ve Eserleri – 5

Yazar

10 Nisan 2022

Hezâr gıbta o devr-i kadîm efendisine

Ne
kendi kimseye benzer ne kimse
kendisine

Şâirliği

Edebiyat ve
yazı dünyâsına girişi, devrinin gençlerinin çoğu gibi şiir yolu ile olan
İbnülemin Mahmud Kemal İnal, erken yaşta Mehmed Âkif Ersoy’la birlikte ilk
nazım denemelerine başlamış bulunuyordu. On iki-on üç yaşlarına geldiğinde
ifâde ve teknikçe epey gelişmiş olmakla beraber şiiri Mehmed Âkif gibi kendisi
için tek saha olarak almadı. Şekil ve muhtevaca zamanının yenilik modalarına
iltifat etmeyip eski şiirin izinde yürüyerek çoğu gazel tarzında olan
manzumeler meydana getirdi. Hersekli Ârif Hikmet gibi üstatları örnek tuttu, o
vaktin ünlülerinin şiirlerine nazîreler söylemekten hoşlandı. Zaman zaman ‘Nâlânî’ mahlasını kullandı. Şiirlerinde
tema dâima aşk idi. Yılların akışı içinde kaleme aldığı manzumeler hacimlice
bir şiir mecmuasını dolduracak miktara ulaşmakla birlikte bunlara fazla değer
vermedi. Bununla beraber ilmî çalışma ve araştırmalarının iyiden iyiye öne
çıktığı zamanlarda da şiiri büsbütün bırakmadı. Sonraları mizacının sevkiyle
şiirde çok defa latîfe ve mizah vâdisine yöneldi. Ayrıca târihî ve biyografik
eserlerinde, fikrî yazılarında, konu arasına kendi kaleminden çıkma manzum
parçalarla müdâhaleler yapmaktan da hoşlanıyordu. Daha Millî Edebiyat akımı hız
kazanmadan önce hece veznine ilgi gösteren İbnülemin’in bu vezinle yazdığı
manzumeler de az değildir.

Manzumeleri
arasında duygu ve dinî heyecan bakımından na‘tlarının en başta söylenmesi
gerekir.

Şiirin bütün
inceliklerini bilen bu muhteşem tetkik ve tenkit âbidesi, kendisinin şâirliği
ile ilgili menfî hükmünde de büsbütün haksız değil… Ahmet Hamdi Tanpınar için
de aynı hüküm verilebilir: Şiirin sırlarını bilen ender tenkit ve tetkik âlimlerindendi,
buna mukabil, şâirliği çizginin hemen üstünde idi. Yarının edebiyat tarihçisi
O’nun şiirine bir cümle yer verirken, bir olayı hikâye edişindeki ifâde gücü söz konusu olduğunda uzunca
bir bölüm ayıracaktır. Edebiyat Târihi ile makaleleri ise aşılması zor
metinlerdir.

Fikrî
yazılarında ayrıca ifâdesini bulduğu üzere Hz. Muhammed’e karşı derin bir sevgi
duyan İbnülemin’in na‘tlarının büyük bir kısmı Hüseyin Sadettin Kaynak, Hüseyin
Kâzım Uz ve Hâfız İsmail Nisfet gibi zamanın ileri gelen mûsikîşinasları
tarafından bestelendi. Yakın arkadaşı Hüseyin Vassaf’ın Süleyman Çelebi’nin ‘Vesîletü’n-necât’ına yazdığı takriz ve
bunun içindeki manzum parça, O’nun Hz. Peygamber’e olan duygularının en
kuvvetli olduğu kadar en güzel ifâdesini verir. Bunlardan başka bestelenmiş
ilâhileri ve diğer bazı manzumeleri de vardır. Dağınık olan şiirlerinden elinde
kalabilenleri ‘Mevzun Sözler’ adıyla
bir araya getirdiyse de bastıramadı. Şâir Tâhir Selâm’ın (v. 1844) bir
gazelinin görebildikleri iki beytine şâir arkadaşlarıyla beraber söyledikleri
on dokuz nazîreyi ‘Gülzâr-ı Nezâir’
adı altında topladı İbnülemin’in tasavvufî bir kıtasına Feyzü’l-Kemâl ve bir
na‘tına da ‘Mir’âtü’l-Kemâl’ adıyla
Hüseyin Vassaf tarafından etraflı birer şerh yazılmıştır.

Birinci Dünya
Savaşı’nın yaşandığı günlerde bir cuma sabahı konağının, Fransız askerleri
tarafından işgal edilmesi üzerine İbnülemin’in kaleme aldığı dörtlük O’nun
güçlü bir şâir olduğunun göstergesidir:

Dârımızdan dûr edüb berbâd ü tarâc ettiler

Hazret-i Âdem gibi cennetten ihrac ettiler

Zevk bahşâ beyt-i Firdevsî’de eylerken karar

Bir temelsiz külbe-i ahzâne muhtâc ettiler

Şiirlerinden Örnekler

Râm edilmez bir güzelsin vuslatın hulyâ gibi

Her nigâh-ı iltifâtın tatlı bir rüyâ gibi

Bir mücessem neşvesin keyfiyyetin sahbâ gibi

Yok mudur bir niyyetin üftâdeni ihya gibi

Açıklama:

Ele geçirilmez bir güzelsin, seninle beraber olmak hülya
gibi

Her iltifatlı bakışın tatlı bir rüyâ gibi

Neşenin madde hâline gelmiş bir şeklisin, vasfın ise
şarap gibi.

Sana düşkün olana
hayat vermek gibi bir niyetin yok mudur?

Gazel

Hitâb-ı lutfunu yârin itâba benzetirim

Safâ-yı âlem-i aşkı azâba benzetirim

Görünce rûyini zîr-i nikabda o mehin

Sehâb içinde kalan mâhitâba benzetirim

O nûr-ı çeşm-i mahabbet tebessüm ettikçe

Tulûa mâil olan âfitâba benzetirim

Geçer neşâtı gönülde hazîn yâdı kalır

Zamân-ı vuslatı fasl-ı şebâba benzetirim

Zuhûr edince peyinde hafâ da zâhir olur

Vücûd-ı zâili ayni habâba benzetirim

Ne güllerinde vefa var ne gülşeninde safâ

Cihânı lâne-i bûm u gurâba benzetirim

Nasibi ehl-i kemâli bahâr-ı âlemden

Nasib-i bülbül-i mihnet-nisâba benzetirim

Gazel’in Açıklaması:

Sevgilinin lütfeden hitabını azarlamaya benzetirim.

Aşk âleminin zevkini azâba benzetirim.

O ay yüzlü güzelin yüzünü, örtü altında görünce

Bulutlar içindeki aya benzetirim.

O sevgi gözünün
nûru gülümsedikçe,

Doğmaya yakın
güneşe benzetirim.

Sevgiliyle beraber
olma zamanının sevinci geçer,

Üzüntülü bir hâtırası
kalır, onu gençlik çağına benzetirim.

O ortaya çıkınca,
arkasından gizlilik de görünür,

Yok olan varlığı su damlalarına benzetirim.

Dünyânın ne güllerinde vefa var, ne de gül bahçesinde
zevk var.

Dünyâyı baykuş ve karga yuvasına benzetirim.

Olgun kişilerin bu dünyanın baharından nasibini,

Kısmeti ıztırab
olan bülbülün nasibine benzetirim.

Mahmud Kemal İnal, şiiri hiciv sâhasında kullanmakta çok
mâhirdi.

Öyle zenginmiş ki fikri benzemez

En büyük milyarderin sâmânına

Böyle şâir gelmemiş dünyâya hiç

Şiir ü şâ’rı benzemez akrânma

Şi ‘rinin uymaz hesâbı parmağa

Bâhusus gelmez aruz evzânına

Öyle hayranmış ki şi’r ü nesrine

Ehli irfan turp sıkar iz’ânına

Veçhi benzer şi’rine canlar yakar

Şi’ri benzer vech-i nâ râhşânına

Baksa mir’ata olurmuş bî şuur

Kendi âşık kendi hüsnü ânına

Postu sermiş çıkmamış meyhâneden

Yan verip pîr-i mugan yârânına

Öyle mihnetkeş imiş ki bî misâl

Düşman ağlar derd-i bî pâyânına

Şişe şişe nûş edüp boş durmamış

Akıbet girmiş zavallı kânına

Kendine her veçhile hemdem bilüp

Bekri Mistik almış ânı yânına

Yazdılar târihi lâfzi serhoşân

İçti içti s… Orhan cânına.

Çok sık
tekrarlanan ziyaretlerinden rahatsız olduğu şahsa yazdığı hiciv şiiri:

Bir takım lâf ile teşviş-i huzur

Etme ey şâir-i bî şi’r ü şuur

Her
dakika bana gelmekten ise

Yılda bir kendine gelsen ne olur?

Köpeğe Mersiye:

Mürd olunca eyledi herkes keder,

Çünki
nâdir bir köpekti Mösyö Pit

Farkı yoktu bâzı insandan ânın

Rûyine baksa demezdi kimse it

Bir mücessem kibr idi pür debdebe

Kuyruğunda var idi sırma şerit

Âleme gelseydi vaktinde eğer

Arman’ı
sevmezdi Gotye Margirit

Na’t -1

Ey ruh müşahhas ki bütün canlara
cansın

Ağyare nihansın dili yarâne
iyansın

Bayındır eden güllere İrası
revayih

Rayinle de mihrü mehe envar
feşansın

Her zerre senin lem’ai vechinle
celidir

Zahirde fekat mühri
hafiyüllemansın

Hüsni ezeli, âşıkı hüzni
ezelindir

Bir öyle cemilsin ki cemallerde
nihansın

Aşkındır eden sureti hestiyi
nümayan

Aşkınla ki ayinei imkânü mekânsın

Keşf eyle nikabı ruhuni sırrını
göster

Görsün ki cihan ruhi
lâtifüseryansın

Dünyada yere düşmedi sayen fekat
ey nur

Ukbada rüusı beşere saye resansın

Ey nahbei mahlûkı ahad, gelmedi
mislin

Vallahi ve billâhi vahidi dü
cihansın

Ümidi kerem etmededir salihü
talih

Sen kânı kerem, melcei âfet
zedegânsın

Atfı nazar et haline biçare
Kemalin

Biçarelere lûtfile daim
nigeransın.

Na’t 2

Öyle ekmel halk olunmuşsun ki ey
mihri hüdâ

Hâlik-ı âzam, senin halkında
etmiş itinâ

Ferd yaratmış, ferd bırakmış tâbe
mahşer zâtını

Suretü siretde mislin halk
olunmaz bir daha

Etse mirata tekabül hak nüma
vechin senin

Misli mevhumun olur belki o
yüzden runümâ

Lemai hüsnün bütün dünyayı Şeyda
eylemiş

Zerre zerre incizab eyler bütün
dünya sana

Her güzel senden eder ahzi füyuzı
hüsnü an

Afitabı hüsnü ansın matlaın vechi
hüdâ

Öyle bir hüsni müşehassın ki seyr
etse seni

Hüsni mutlak, şübhesiz tekbire
eyler ihtidâ

Hangi cânândır o kim aşkiyle
olsun sine çak

Alkı Âdemden beri uşşakı vahdet
âşinâ

Sad hezarân kere mahv olsa vücudi
ehli aşk

Aşkı canbahşin gönülde ruh gibi
bulmaz fenâ

Can fidayı aşkınız, aşkınla
bulduk biz hayat

Âşık olmuşdur şehidi aşkına çünki
beka

Öyle ümmisin ki ilmin etdi ihyayi
ulûm

Müftekirdir tâ ezelden âlemi
irfan sana

Öyle ümmisin ki tâlim eyleyen
hakdır seni

Bildiren mahlûka sensin halikı
eyhak nüma

Hangi dâhidir o kim nurundan
olmaz müstefiz

Müstefizi nurun olmakdır
hakikatde dehâ

Isrı pekinden eder mi ehli biniş
inhiraf

Devleti sermed, senin irsinde
etdi incilâ

Akli Kâmil, tabiî hükmi cehlindir
senin

Mevlâ aklıselim yektedı ya satıfî

Rahmeti uzmayı haksin cümle
mevcudate sen

Sabitü seyyare nurındır eden
neşri ziya

İsmini ismi İlâhiyle beraber zikr
eder

Çar aktarı cihanda her nefes ehli
nüha

Ey veliyi nimeti âlem, senin sâyendedir

Bunca küfranla beraber nimeti bi
intiha

Ya Resûlullah senin şevkinle oldı
cezbe nak

Zerrei hâki derin Mahmud kemâli
bi nevâ.

Gül yüzlü güzelim

Düşdüm senin aşkın ile dağlara

Bak bir kere sinemdeki dağlara

Gönlüm hazin, fikrim ise perişan

Hasretinle oldu halim pek yeman

Bahar geldi, buldu âlem bin safa

Bülbül ile ben ağlarım daima

Behar zevki yerde göğde uyandır

Sensiz behar benim içün hazandır

Yaklaşırdın diken olsam yanıma

Benden kaçar, kasd edersin canıma

Seni seven firkatinle âh eder

Her dakika dost ağlar, düşmen
güler

Yok mu rahmin derdin ile ağlara