Dizilmiş
domino taşlarıyla yapılan deneyleri bilirsiniz. Birinci domino taşına
dokunulmasıyla yanına veya arkasına belli aralıklarla dizilmiş çok sayıda taş peş
peşe yıkılır.
Hatta
domino taşlarıyla yapılan deneyin bir de “zincirleme nükleer reaksiyondaki
üstel artışı göstermek için hazırlanan” bir örneği var.
Her
domino taşı kendisinden sonra gelen ve 1,5 kat daha büyük olan domino taşını
devirebiliyor. En küçük domino 5 mm yükseklikte ve 1 mm kalınlıkta.
Toplamda 13 domino taşı var. En büyük taş yaklaşık 45 kg ve 1 metre
boyunda.
Yani
yarım santimetrelik bir domino taşı ile başlayan zincir, her seferinde 1,5
katına çıkarılmış blokları devirerek, 13 kademenin sonunda 1m boyunda ve 45 kg
ağırlığındaki bloğu devirebiliyor. 29 kademe devam ettirilirse 400
metre yüksekliğinde, dünyanın en büyük gökdelenlerinden biri kadar, kütleyi
devirmek gibi inanılmaz bir sonuca ulaşılacağı hesaplanıyor.
****
Domino
etkisinin hayatın hemen her alanında geçerli olduğu görülüyor.
Bizim
kültürümüzde bu etkiyi anlatan çok veciz bir söz vardır: “Bir mıh bir nalı
kurtarır. Bir nal bir atı, bir at bir komutanı, bir komutan bir orduyu, bir
ordu bir ülkeyi kurtarır.”
Tersinden
bakınca bir mıhın olmayışı, olumsuz zincirleme olaylarla, bazen bir
ülkeyi batırır.
Sosyal,
ekonomik, siyasi, sağlık vd alanlarda gördüğümüz domino etkisi eğer olumlu
anlamda ise varsın etkisini yapsın.
Fakat
bir olumsuz olay, domino etkisi gösteren zincirleme olaylara ve daha büyük
olumsuzluklara yol açıyorsa yapılması gereken bu zincirin kopmasını
sağlamaktır.
Yıkılma
sırası gelen domino taşını sıradan çekip almak veya o taşı yerinde
sağlamlaştırmak gerekir.
Zamanında
alınması gereken önlem alınmadığı zaman yıkılanlara şaşkınlıkla bakmak bir çare
olmayacaktır.
*************************************
Kazalar
ve Domino Etkisi
Domino
teorisi kazaların nedenini bulmada yararlanılan bir yöntemdir. Teori, kazalara
neden olan olaylar dizisinin, yan yana duran domino taşları gibi birbirlerini
düşürerek kayıplara neden olabileceği gerçeğine dayanır.
Kazaya
doğrudan yol açan sebeplerin tespiti dışında, risklerin meydana gelmesinde rol
oynayan idari kusurların belirlenmesi için kullanılabilir.
Bir
işyerinde contası bozulmuş bir musluktan sızan yağın yerde birikmesi, işçinin
loş ışıkta yağlı zemini fark etmeyip kayması, koruyucu ekipman takmayan işçinin
başını çarpıp bayılması, başını çarptığı elektrik panosundan çıkan kıvılcımla
yangın çıkması gibi olaylar zinciri domino etkisinin vahim sonuçlarına
örnek olabilir.
Böyle
olayların tekrar yaşanmaması için sistemin her kademesinin bu yöntemle
değerlendirilmesi gerekli olmaktadır.
****
Psikolojide
Domino Etkisi
Stanford
profesörü Fogg’un sözlerine göre, “Davranışlarımız birbirine
bağlıdır, bu nedenle bir davranışı değiştirdiğinizde diğer davranışlarınız da
değişir”.
Domino
etkisi sadece yeni davranışlar dizisi yaratmakla kalmaz, kişisel inançlarda
da değişiklikler meydana getirir.
Her
minik domino düştükçe, kendiniz hakkında yeni şeyler düşünmeye ve kimlik
tabanlı alışkanlıklar kurmaya başlarsınız.
Hz.
Ömer aynı tespiti 14 asır önce yapmış: “İnandığınız gibi yaşamazsanız,
yaşadığınız gibi inanmaya başlarsınız.”
Belli
makam veya güce ulaşan insanları davranışlarında ve daha sonra inançlarında
inanılmaz değişiklikler olmadan, daha ilk minik domino taşları düşerken
yani ilk küçük değişimlerde uyarmak gerekiyor.
****
Beden
ve Ruh Sağlığında Domino Etkisi
Dr.
Osman Müftüoğlu, Domino etkisinin beden ve ruh sağlığı alanında da etkili
olduğunu anlatıyor:
Dr.
Deepak Chopra “bedeninizde ‘biyo-işaretler’den birini değiştirdiğinizde
diğerlerini de etkilersiniz” diyor. Bu yapılanma sadece bedensel değil,
ruhsal organizasyonlarımız için de geçerlidir. Bedende ve ruhta taşlardan
biri yerinden oynadı mı, her şey birbiri ardına değişiverir. Yani “domino
etkisi” anında devreye giriverir.
Depresyondaysanız ve
fazlaca uzamışsa zamanla bedensel fonksiyonlarınızda da aksamalar
başlar. Bağışıklığınız zayıflar. İştah dengeniz altüst olur. Kalp krizine,
beyin felcine bile davetiye çıkarırsınız. Tansiyon ayarınız, kalp hızınız ve
daha pek çok bedensel parametreniz bundan etkilenir.
Diyelim
ki uzun süredir geçmeyen ve şiddetli ağrılı ataklarla seyreden kronik
romatizmal bir hastalığınız var. Sizin bir süre sonra depresyonla
tanışma ihtimaliniz de bir hayli yüksektir.
Bu
nedenle de biyolojik ayarlarınızı etkileyerek, olumlu yönde değiştirerek ruhsal
yaşınızı (psikolojik yaş) etkileyebilir; algılarınızı değiştirip kendinize daha
iyi “iç mesajlar” göndererek bedensel yaşınızı (biyolojik yaş)
değiştirebilirsiniz.
****
Ekonomide
Domino Etkisi
Domino
etkisi ekonomide de geçerlidir. Mesela Türkiye’de döviz
kurlarının yükselmesi ekonomi içinde ithal girdi yüksek olduğu için üretim
maliyetlerini artırır. Maliyetler artarsa; malların satış fiyatları artar. Satış
fiyatları artarsa; alım gücü daha da azalacağından talep daralması
yaşanır. Talebin azalması bu defa üreticinin satışlarını düşüreceğinden üretimde
daralmalara yol açar, üretim azalır. Bir önceki döneme göre daha az üretmek
demek ekonomik küçülme demektir. Ekonomik küçülme işsizlik;
işsizlik gelir kaybı demektir.
Buna
karşılık döviz kurlarının yükselmesi, ithal girdiler pahalanacağı için zamanla
ithal girdi oranını düşürür. Yerli üretim oranı artar. Daha az
ithalat yapılınca daha az döviz ihtiyacı olur. Yerli üretim arttıkça
ihracata yönelir, döviz geliri olur. Döviz kurlarının yükselişi durur. Maliyetler
ve fiyatlar dengeli ve kontrollü olur.
Ekonomik krizler de yani bir ülke veya
bölgede ortaya çıkan ekonomik veya finansal yüksek düzeyli dalgalanmalar da diğer
bölge ve ülkelere domino etkisiyle bulaşır.
Büyük bir ekonomide
ortaya çıkan krizler ve derin şoklar tüm dünyaya yayılabilmektedir. “ABD
hapşırınca, AB nezle olur” sözü bu etkiyi tanımlar. Dünya borsaların
birbirinden etkilenmesi de bu türden sıkça rastlanan olaylardandır.
