Hastalıkları bilmek, korumak veya tedbiralmak için bazı kavramları bilmek gerekir. Bu kavramlar bilinmediği için yanlış kanaatler oluşabiliyor. Öncelikle temel kavramları tanıyalım.
Sağlık: Bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir.
Hastalık: Vücudumuzun normal işleyişini, normal vücut dengesini bozan tüm haller için kullanılan genel bir terimdir. Sendrom, bozukluk(disorders), sakatlık, diğer tüm rahatsızlıkları içine alır.
Rahatsızlık: Daha çok kişinin kendi kişisel duygusu ile ilgilidir. Hastalık yerine kullanılır.
Bozukluk:Vücudun bir fonksiyonun anormalliği veya bozulmasıdır. Hastalığa göre daha dar bir terimdir. Bozukluklar mental, fiziksel, genetik, duygular,duygulanımlar,davranış biçimleri veya vücut fonksiyonları ile ilgili olabilir. Misal: Metabolik bozukluk (asidoz/kanın asit derecesinin artması, alkaloz-kanın asit derecesinin azalması, hiperglisemi-şeker seviyesinin artması vb.), duygulanım (affektif) bozukluğu (depresyon, manik bozukluk, anksiyet, fobi vb)
Morbidite: Herhangi bir nedene bağlı sağlığın bozulması, komorbdite genelde bir birkaç tıbbi durumun bir arad olmasıdır. Misal: Antisosyal kişilik veya şizofreni ile madde kötüye kullanımı beraber olması
Sendrom: Birçok belirti ve bulgunun bir arada olmasına denir. Bazılarının bir nedeni vardır. Misal: Down Sendromu, genetik ve doğuştan 21. Kromozomun 3 adet olması. Bazıları birçok nedeni vardır. Misal: DiabetesMellitus (şeker hastalığı)
Konjenital (doğuştan) hastalık: Doğum öncesi oluşan gelişme hataları neticesinde bazı vücut fonksiyonlarının bozulmasıdır. Konjenital hastalık genetik, rahim çevre faktörlerinin etkisiyle, enfeksiyonlara bağlı, organlar oluşurken kusurlu oluşması veya kromozomlarla ilgili olabilir. %80-90’ı genetik kökenlidir.
Genetik hastalık: İnsan genlerindeki hata veya eksiklikten kaynaklanan hastalıklara denir. Genellikle doğuştan gelen hastalıklar için kullanılır. Bazı genetik hastalıklar doğuştan ortaya çıkar, bazısı erişkin hayatta ortaya çıkar. Cinsiyet kromozomu ile ilgili, somatik kromozomu ile ilgili, tek genle oluşan, çok genin birlikte olmasıyla oluşabilen, gen çiftlerinden sadece birinde olması durumunda hastalık oluşturan (dominant), her iki gende (anne ve babadan gelen) olması durumunda hastalık ortaya çıkaran (resesif-çekinik), x kromozomuna bağlı (anneden oğula geçen), Y kromozomuna bağlı (babadan oğla geçen) veya mitokondri DNA sına bağlı (anneden çocuklara geçen) çeşitleri vardır.
İrsi (Genlerle geçen): İrsi hastalıklar genetiktir. Ama her genetik hastalık irsi değildir. Yumurtada, spermde veya döllenmiş yumurta (zigot) hücresinde oluşan mutasyonlarda genetik hastalık oluşturabilir.
Otoimmun hastalık: Vücudun bağışıklık sisteminin kendi doku veya proteinlerine karşı anormal yanıtı sonucu oluşurlar. Bir veya birçok organı tutabilirler.
İdiopatik hastalık:İdio (kendi) pathos (hastalık) sözcüklerinden türemiştir. Nedeni bilinmeyen veya bulunamayan hastalıklar için kullanılır.
Bulaşıcı (enfeksiyöz) hastalık: Hastalık yapıcı etkenin bir veya birkaç yolla insan bulaşması ile oluşan hastalıklardır. İnsandan insana, hayvandan insana veya toprak; eşya; gıdalardan bulaşma olabilir.
Bulaşıcı hastalık etkenleri virusler, prionlar, viroidler,bakteriler, mantarlar, parazitler olabilir.
Virüsler: Üremesi için canlı hücresine gereksinim duyan genetik materyal (DNA veya RNA) ve zarftan oluşan küçük infeksiyon etkenleridir.
Viroidler: Sadece küçük daire şeklinde RNA parçalarında oluşan enfeksiyon etkenleridir, zarflarıda yoktur.
Prionlar: Sadece yanlış katlanmış proteinlerden oluşan hastalık etkenleridir. Bunlarda genetik materyal yoktur.
Bakteri:Çekirdekleri olmayan (prokaryot) mikroorganizmalardır. Dünyada en yaygın canlı türüdür. Enerji olarak güneş ışığı, inorganik bileşikler veya organik bileşikleri kullanırlar. Organizmada faydalı, zararsız veya patojen (hastalık yapıcı) olarak bulunabilirler.
Mantarlar: Çekirdekleri olan, hücre duvarı olan ve organik besinlerle enerji sağlayan tek hücreli canlılardır.
Protozoa: Tek hücreli, ökaryotik, hareketli canlılardır. İnsanda Sıtma, Uyku hastalığı, Şark çıbanı ve Amibli Dizanteri etkenleri protozoadır.
Helmint: Solucan şeklinde çok hücreli canlılardır. Kist hidatik, kancalı kurt, askaris, tenya hastalıkları etkenleri helmenttir.
Eklembacaklılar: Bunlar uyuz paraziti, bitler, kenelerdir.
