1832’de kurulan Yunanistan Krallığı’nın sınırları içinde başlangıçta
sadece Mora Yarımadası, Kuzey Sporat Adaları, Eğriboz ve Kiklat Adaları
bulunmaktaydı. Balkan Savaşları sonunda Yunanistan Makedonya, Selanik ve Kuzey Ege’deki adaları
işgal etti.
BATI TRAKYA VE GİRİT: 17 Ekim
1912’de Bulgaristan, Sırbistan, Karadağ ve Yunanistan, Osmanlı
İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu iç siyasi kargaşadan istifade etmek
isteyerek savaş ilan etti. Birinci Balkan Savaşında, Bulgar ordusu Çatalca’ya kadar geldi. Barış Antlaşması’yla Bulgaristan Batı Trakya’yı, Yunanistan ise
Selanik, Makedonya ve Girit’in dörtte birini ele geçirdi.
Bulgaristan
ve müttefikleri arasında yapılan İkinci Balkan Savaşı sonucunda da
Yunanistan Epir, Drama ve Kavala’yı topraklarına kattı.
Yunanistan
15 Mayıs 1919’da İzmir’e çıktı. Müttefikleri mükafat olarak Birinci Dünya Savaşı’nı bitiren 27 Kasım 1919 Neuilly
Antlaşması’yla, Batı Trakya’yı Bulgaristan’dan aldılar, Yunanistan’a
verdiler.
****
ONİKİ ADALARI
DA OSMANLI DÖNEMİNDE KAYBETTİK: Onikiada
dediğimiz adalar İtalya tarafından 1912 Mayıs ayında işgal edildi. 18 Ekim
1912’de yapılan Uşi Antlaşmasına göre İtalya geçici olarak işgal ettiği bu
adaları boşaltacaktı. Ancak İtalya fiili durum yarattı, adaları ilhak
etti. Osmanlı’nın da çıkarabilecek gücü yoktu.
“Türkiye,
1923
Lozan Antlaşması’nın 15. Maddesi ile Osmanlı Devleti döneminde
1915’te ilhak edilen Onikiada ile Rodos ve Meis olmak üzere
toplam 14 ada üzerindeki haklarından İtalya yararına vazgeçti. Anılan
adalar, Batnoz, Lipso, İleriye, Kelemez, İstanköy, İstanbulya, İncirli,
Sömbeki, İleki, Herke, Rodos, Kerpe ve Çoban adaları ile bu adalara
bağlı olan adacıklar ve Meis Adası’dır.
İkinci
Dünya Savaşı sırasında, Onikiada önce Almanlar,
daha sonra da İngilizler tarafından işgal edildi. Türkiye’nin Onikiada’yı
geri alma talebi İngiltere tarafından reddedildi.
İkinci Dünya Savaşı’nda İtalya, yenilen devletler arasında yer
aldığından, Türkiye’nin davet edilmediği konferans sonrası, 1947 Paris Antlaşmasıyla Onikiada İtalya’dan alınıp Yunanistan’a
verildi. Batı Trakya gibi Onikiada da masa
başında Yunanistan’a hediye edildi.
1947
Paris Antlaşması’na göre gayri askeri statüde olan adalar 1960’ların ilk
yarısından itibaren Yunanistan tarafından silahlandırılmaya başlandı.
Onikiada bölgesinde, gayri askeri statüdeki 14 Adadan 12’si Yunanistan
tarafından silahlandırıldı. Uluslararası hukuka açıkça aykırı olan bu
tutuma karşı Türkiye basit protestolar haricinde etkili bir refleks göstermedi.
Oysaki, Millî Savunma Bakanlığı eski Genel
Sekreteri Ümit Yalım’ın açıkladığı gibi, “Paris Anlaşması, 1923 Lozan Antlaşması’nı
şekil ve esas bakımdan ihlal ettiği için Yunanistan’ın Onikiada üzerinde
egemenlik hakkı yoktur.”
****
Ege’nin kuzeydoğusundaki adalar: Birinci Balkan Savaşı başlar başlamaz Ekim 1912’de Yunanistan Kuzey Ege’deki Osmanlı’nın hâkimiyetinde
bulunan bu adaları işgal etti. Osmanlı Devleti ile Yunanistan
arasında 13 Kasım 1913’te imzalanan Atina Antlaşması ile bu adaların
geleceğinin Avrupalı büyük devletler tarafından tespit edilmesi kararı
alınmıştı.
Sonuçta;
14 Şubat 1914’te 6 büyük devlet bu adaların Yunanistan’a bırakılması kararını
verdiler. Yunanistan’a adaların egemenliği değil kullanma hakkı yani zilyetliği
(possession) verildi. Adaların mülkiyeti ile egemenliği, deniz yetki alanları
ve hava sahası Osmanlı Devleti’nde kaldı. Lozan Antlaşması’nın 12. Maddesi ile bu durum teyit edildi.
14
Şubat 1914’de Türk egemenliğinin devam ettiği adalar da vardı: Bunlar Koyun, Paşa, Vatan, Gavati, Antiipsara,
Hurşit ve Fornoz adalarıdır. Bu adalar
üzerinde Yunanistan’ın bir hakkı yoktur. Anılan adaların egemenliği
Türkiye’dedir.
****
LOZAN’DA BAHSİ GEÇMEYEN ADACIKLAR: 12 Adanın İtalya’ya bırakıldığının teyit edildiği Lozan Antlaşması’nda 12
adalara bağlı adacıklar ismen yer almamıştır. Daha da önemlisi bu maddeye
ilişkin haritada İtalya’ya bırakılan adalar kırmızı ile çizilirken, adacıkların
altı aynı şekilde çizilmemiştir.
****
ÜÇ MİL İÇERİSİNDEKİ ADALAR: Ümit Yalım sahillerimize çok yakın adalarla
ilgili şu bilgileri veriyor: “1923 Lozan Antlaşması’nın 6 ve 12. maddelerine
göre, sahillerimizden itibaren 3 mil içerisindeki ada ve adacıklar
Türkiye’ye aittir.
Türkiye, Lozan Antlaşması’nın 16. Maddesine yukarıda
belirtilen ifadeyi koyarak 3 milin ötesindeki egemenlik haklarını saklı
tutmuştur.
Sahilimize bir deniz mili mesafedeki “Meis Adası
30 Ekim 1918 itibarıyla işgal altındadır. Yani Misak-ı Milli sınırları
içinde değildir. Bu yüzden Lozan’da Türkiye’ye verilmemiştir.”
****
TÜRKİYE
HAKLARINA SAHİP ÇIKMALI
Millî
Savunma Bakanlığı eski Genel Sekreteri Ümit Yalım şimdi de savunduğu
şu tezle Türkiye’nin Ege’deki haklarını savunması açısından geniş bir hukuki
pencere açıyor:
“Onikiada’nın
Yunanistan’a devrini öngören 1947 Paris Antlaşması, 1923 Lozan Antlaşması’nı
şekil ve esas bakımından ihlal etmiştir. Anılan nedenle ve uluslararası
hukuk kurallarına göre Yunanistan’ın Onikiada üzerinde egemenlik hakkı yoktur. Ayrıca,
Türkiye, 1947 Paris Antlaşması’na taraf olmadığı için üçüncü devlet
statüsündedir. Paris Antlaşması’nın Türkiye açısından hiçbir bağlayıcılığı
yoktur.
Türkiye, Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi Madde 60 ve
65’e göre İtalya ve Yunanistan’a nota vererek Onikiada üzerindeki
egemenliğini yeniden tesis etmelidir.
Yunanistan, Onikiada üzerinde bulunan bütün askeri birliklerini
ve vatandaşlarını ana kıtasına çekerek adaları boşaltmalı ve bölgedeki
toplam 14 adayı Türkiye’ye iade etmelidir.”
Ege’de
ve Doğu Akdeniz’de sular ısındı. Yunanistan ve Fransa ile gerilim yaşıyoruz.
Yukarıda verdiğim temel bilgiler üzerinden bugünü yorumlarsak önyargısız ve
soğukkanlı değerlendirmeler yapabileceğimizi düşünüyorum.
NOT:
Verdiğim bu bilgileri daha çok Millî
Savunma Bakanlığı eski Genel Sekreteri Ümit
Yalım’ın yazılarından ve 26. Genelkurmay Başkanı İlker
Başbuğ’un Uğur Dündar’a verdiği röportajdan faydalanarak özetledim.
