A -) K a r m a ş a B a ş l ı y o r
30 Ekim 1918’de bizim için I.Dünya Savaşı bitti. Mondros Mütarekesi (Ateşkes Antlaşması) mağlûp bir devletle imzalanmış ağır bir barış antlaşması gibiydi. Hele hele bir maddesi (7. Madde) adeta yeni bir savaşın habercisi sayılırdı.
En stratejik bölge yani Boğazlar, en evvel işgal edildi. İtilâf Donanması 13 Kasım’da İstanbul’a, 15 Kasım’da da İzmit’e demirleyerek tüm istasyon, postahane, telgrafhane ve askeri birlikleri denetim altına aldı. Tabi kendi bayraklarını da göndere çekmeyi unutmadılar. Bu sırada Kocaeli Mutasarrıfı İbrahim Süreyya (Yiğit) Bey’di.
Diğer yandan savaşla birlikte Tehcir de sona ermişti. Kasım 1918’den başlayarak 3.500 kişi tekrar Bahçecik’e geri dönmüştü. Fakat çevre köylerden gelen Türk aileler; kimi savaş sırasında evsiz – barksız kalışından, kimi de savaşta gösterdiği yararlılıkların bir karşılığı olarak Hükümetin geçici müsaadesiyle de olsa beldeye yerleşmişlerdi. Eski mülk sahipleri de gelince Devlet iki arada bir derede kaldı.
Türkler ev ve arazilerin kendi hakları olduğunu iddia ederken Ermeniler de evlerinin çoğunun yakılıp yıkıldığından şikâyet ederek mülklerinin iadesinin zararların tazminiyle birlikte yapılmasını talep ederler. Ermeniler bu amaçla Dâhiliye Nezaretine (İçişleri Bakanlığı) onlarca dilekçe vererek mağduriyetlerin giderilmesini isterler. Bakanlık da İzmit Mutasarrıflığı’na acilen araştırılması ve giderilmesi talimatını verir.
Aşağıda bu konularla ilgili yazışma belgeleri ana hatlarıyla verilmiştir:
- Tarih: 25/11/1918, Fon Kodu: 272..0.0.11, Yer No: 13.42..1,
Sürgün’den İzmit’e dönen Ermeniler’in hususi durumlarına göre gerekli işlemlerin yapılması.
- Tarih: 06/11/1918 Dosya No: 2460 Gömlek No: 95 Fon Kodu: HR.SYS.
Sahipleri (Ermeniler) geldiği için iskân edildikleri haneleri tahliye
etmeleri istenilen Bağçecik’te sakin Rumeli muhacirlerinin şikâyetleri.
- Tarih: 16/S/1337 (Milâdî 1919) D.N:93 G.N:234 F.K:DH.ŞFR.
Bahçecik’te, avdet eden (geri dönen) Ermenilere ait hanelerin büyük bir kısmının yıkıldığı ve kalanlarında henüz teslim edilmediği bildirildiğinden konuyla ilgili tahkikat ifâsına (inceleme yapılması) dair Emniyet-i Umûmiye Müdüriyeti’nden (Emniyet Genel Müdürlüğü) İzmid Mutasarrıflığı’na çekilen telgraf.
- Tarih: 28/C /1337 (Milâdî 1919) D.N:97 G.N:356 F.K:DH.ŞFR.
Bahçecik’deki Ermeni Kilisesi’nin Dârüleytam İdaresi (SHÇEK) tarafından camiye çevirildiği hakkındaki iddianın tahkikine dair Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti’nden (Bayındırlık İl Müdürlüğü) İzmid Mutasarrıflığı’na çekilen telgraf.
- Tarih: 30/04/1919, Fon Kodu: 272..0.0.11, Yer No: 13.47..2,
İzmit’ten Tehcir edilen şahıslara ait olup, Muhacirîn ve Mültecilerin İskânı’na verilen emvâl-i gayr-i menkûllerine (taşınmaz mallar) ait kira bedellerinin, muhacirîn tahsisâtından (göçmen ödeneği) ödenmesi..
- Tarih: 13/05/1920, Fon Kodu: 272..0.0.11, Yer No: 15.58..5,
İzmit tüccarlarından Aleks Balutyan’ın Tehcir sırasında satılan emvâl-i metrûke (terk edilmiş mallar) bedelinin gönderildiği.
Görüldüğü üzere tehcir sırasında olduğu gibi tehcir sonrasında da Devlet, her şeye rağmen vatandaşlarının tümüne titizlikle sahip çıkmaya çalışıyor. Hem de o büyük ve kahırlı yenilginin ağır faturasının gün be gün artmasına rağmen. Ve eldeki imkânsızlıkları sonuna kadar zorlayarak..
Buna karşın Ermeniler, Osmanlı ülkesinin düşman işgali altında oluşunu fırsat bilip – geçmişten ibret almadan – aynı tür fesat hareketlerine girişeceklerdir. Bu iş için de sık sık işgal güçlerine ve bilhassa da İngilizlere Türk halkını ve idarecilerini şikâyet edeceklerdir. Kimi zaman bir kaymakamın (Geyve) kendilerine ilgisiz davrandığını, kimi zaman Ermeni yetim çocuklarının korkutulduğunu (Adapazarı) ileri sürecekler, kimi zaman da kendi yaptıkları terbiyesizlikleri daha önce yaptıkları gibi Türklere yamamaya çalışacaklardır. Osmanlı Hükümeti hem bir yandan İngiliz tavassutuyla gelen her probleme aşırı bir ihtimam göstermeye gayret edecek hem de diğer yandan azınlık çetelerinin bozgunculuklarını takip etmeye çalışacaktır.
İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehlikeye düşürdüğünü düşündükleri yer ve bölgeleri tedbiren işgal edebileceklerdi.
SOFUOĞLU, Doç. Dr. Adnan, Milli Mücadele Döneminde KOCAELİ, Sayfa 19, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
PAMUKÇİYAN, Kevork, El Yazısı Notlarından, Haziran 1987.
GÜNAY, Yrd. Doç. Dr. Bekir, Ermeni Meselesi ve Tehcir, Sayfa 54, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmit, 2006.
www.devletarsivleri.gov.tr/katalog/ Osmanlı Arşivi Rehberi
http://erkankiraz.blogspot.com/2008/12/bahecik-bahchejik-baghchajik-baghchejik.html adlı siteden (www.devletarsivleri.gov.tr)
GÜNAY, Yrd. Doç. Dr. Bekir, Ermeni Meselesi ve Tehcir, Sayfa 55, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İzmit, 2006.
www.devletarsivleri.gov.tr/katalog Osmanlı Arşivi Rehberi (İzmit’in Bahçecik Köyü’ndeki Protestan Okulu
Müdürü’nün çocuğuna 2 Ermeninin namus dışı şiddette bulunduğu, bu hadisenin Ermenilerce değiştirilerek Müslümanlara maledilmesine karşı uyanık bulunularak, basında doğru şeklinin münasip şekilde yayınlanması).
