Orta Asyanın Güçlü Üç Ülkesinin İçinde Bulunduğu Ekonomik ve Sosyal Durumu
DR. Akkan Suver’le Konuştuk.
BAŞKANLIĞINI YAPTIĞI MARMARA GRUBU VAKFI’NIN BU ÜLKELERLE OLAN İLGİSİNDEN DOLAYI BİLGİSİNE BAŞVURDUĞUMUZ DR. AKKAN SUVER; TÜRKİYE’NİN KAZAKİSTAN, ÖZBEKİSTAN VE TÜRKMENİSTAN İLE OLAN İLİŞKİLERİNİN ÖNEMİNİ “HAYATÎ İLİŞKİLER” DİYE DEĞERLENDİRDİ.
OĞUZ ÇETİNOĞLU: Marmara Grubu Vakfı olarak, on sekiz yıldır Avrasya Ekonomi Zirveleri’ni tertiplemektesiniz. 7-9 Nisan 2015 günleri gerçekleşen bu Zirve’de Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan gibi bölge ülkelerinin sesi de duyuldu. Bu arada Kazakistan’da ve Özbekistan’da Cumhurbaşkanlığı seçimleri de yapıldı. Bildiğimiz kadarıyla Özbekistan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de Türkiye sivil toplumu adına gözlemciydiniz. Bizlere sözünü ettiğimiz bu 3 ülke hakkında neler söylemek istersiniz?
Özbekler Seçimlerle Güven Tazeledi
Dr. AKKAN SUVER: Türkiye’nin kardeş Özbek, Türkmen ve Kazak halklarıyla ilişkilerine verdiği büyük değeri hepimiz gibi herkes bilmektedir.
Türkmenistan, Özbekistan ve Kazakistan tarihî ve kültürel birikimleriyle, stratejik konumlarıyla, doğal kaynaklarıyla ve Orta Asya insan kaynaklarının büyük bir bölümünü oluşturan 53 milyonluk nüfuslarıyla bölgesel barış ve istikrar için önemli bir yerde bulunmaktadırlar.
Bu üç ülke ile ekonomik ilişkilerimizin boyutu da yüksektir. Daha üst seviyelere, düzeylere taşınması da hem bizim hem de onların hedefidir.
İzin verirseniz, Özbekistan’dan başlayalım. Özbekistan geçen sene parlamento seçimlerini, bu yıl da geride bıraktığımız Mart ayının son günlerinde Cumhurbaşkanlığı seçimlerini gerçekleştirdi. İki seçimde de hazır bulundum. İki seçimin de en dikkat çeken hususu yüksek demokratik ihtiyaçlara uygun reformlar içinde icra edilmesiydi. Batı standartlarına uygun gerçekleşen seçimler sonrasında Özbekistan adeta güven tazeledi.
Bildiğiniz gibi Özbekistan ekonomisi istikrarlı bir büyüme içindedir. 2015 büyüme hedefi olarak % 6,2 oranı öngörülüyor. Ekonomik gelişmenin en büyük etkeni ihracatında büyük yer tutan altın, pamuk ve doğal gaza bağlı gelirlerin artmasıdır. Zira dünya pamuk üretiminin yaklaşık yüzde yirmisini elinde bulunduran Özbekistan ayrıca dünyanın en büyük dördüncü altın rezervine sahip olup yıllık takriben 90 metrik ton altın üretmekle dünyanın en çok altın üreten dokuzuncu ülkesidir. Topraklarının yüzde altmışı hidrokarbon kaynakları açısından zengin olduğu bilinen Özbekistan’da, Orta Asya’daki petrol kaynaklarının yaklaşık % 31’i, doğal gaz kaynaklarının % 40’ı bulunmaktadır.
Ülke gerek sahip olduğu kaynaklar gerek konumu gerekse de güçlü ekonomisi sebebiyle bölge gücü olma konusunda iddialı bir konuma gelmiş bulunmaktadır. Rusya Federasyonu’nun bölgedeki öncelikli ortaklarından biri olan Özbekistan bugün Rusya ve Türkmenistan’dan sonra dünyanın üçüncü en fazla doğal gaz üreten ülkesidir.
Nurlu Yol Programı
ÇETİNOĞLU: Biraz da Kazakistan’dan söz edelim. Kazakistan da geride bıraktığımız ay içinde Cumhurbaşkanlığı seçimlerini yaptı. Türk dünyasının bu önemli üyesi hakkında neler söylemek istersiniz?
Dr. SUVER: Devlet başkanlığı seçimlerinde bir defa daha halkın güçlü desteğini alarak seçilen Nursultan Nazarbayev’in ülkesi Kazakistan, bir yandan bölgedeki ekonomik daralma ve dalgalanmayı önlerken diğer yandan da Avrasya’daki işbirliği seçeneklerini çeşitlendiren bir ülke olarak dünyada kabul görüyor.
Orta Asya’nın büyük ülkelerinden biri olan Kazakistan, 2014 yılını % 4,3’e yakın bir büyüme ile tamamladı. Kazakistan yürüttüğü ‘2050 Stratejisi ve Nurlu Yol‘ programlarıyla bölgede dikkatleri üzerine toplayan bir ülke olarak ekonomisini 2015 yılında % 1,5 oranında büyüterek nominal olarak 223 milyar ABD doları büyüklüğe ulaşmayı hedefliyor. Gelecek yıl için önüne koyduğu büyüme hedefi ise % 2,2.
Gene Kazakistan, bu yıl en hızlı gelişen 20 ülke arasında 11. sırada yer aldı. Devlet hayatında çok kısa sayılabilecek bir sürede, büyük başarılara imza atan Kazakistan’da kişi başına millî gelir bugün 13.600 ABD dolarına yükselmiş bulunmaktadır. Avrasya Ekonomik Birliği çerçevesinde ortak pazarlar oluşturulmasını hedefleyen Kazakistan Rusya ve Belarus’la resmen gümrük birliğine geçmiş bulunmaktadır.
Türkiye ile dış ticaret hacmini on milyar dolara çıkarma hedefi içinde olan Kazakistan, 2017 yılında tertipleyeceği EXPO etkinliğine odaklanmış bulunmaktadır.
Öte yandan Türkiye, 2017-2018 yılında Kazakistan’ın Birleşmiş Milletler Geçici Üyeliğine adaylığı için çalışmaktadır.
Türkmen Uydusu Uzayda
ÇETİNOĞLU: Kazakistan’ı, Özbekistan’ı konuştuk. Türkmenistan hakkında neler söyleyeceksiniz?
Dr. SUVER: 2015 yılını ‘Tarafsızlık ve Barış Yılı‘ ilan eden, Orta Asya’nın bir başka ülkesi olan Türkmenistan’ın, önce son başarısından söz edelim isterseniz. Nisan ayının son günlerinde uzaya ilk haberleşme uydusu ‘Türk Âlem 52‘yi başarıyla gönderdi. Bu ilk Türkmen uydusudur.
2014 yılında ekonomisi % 10,3 büyüyen Türkmenistan, sanayi üretiminde % 11,1 artış elde etti. Enerji zengini de olan ülkede doğalgaz ihracatının ise bir önceki yıl ile kıyaslandığında % 11,2 artış gösterdiği gözlenmektedir. Gene Türkmenistan’ın geçen yıl ülkede on yedi milyar doları aşan bir yatırım yaptığı da bilinmektedir.
‘Tarafsızlık ve Barış Yılı’nın yirminci yılında Türkmenistan; jeopolitik konumuyla birlikte, zengin doğal kaynaklarıyla batının yeterince ilgisini çekebilecek potansiyele sahip bulunduğunun bilincindedir. Tarafsızlık politikasının; yirmi yılda Türkmenistan’a sağladığı en önemli kazanımın, güvenlik ve istikrar olduğu da ayrı bir gerçektir. Ciddî anlamda bir silahlanmaya ihtiyaç duymadığından, kaynaklarını ülkenin kalkınmasına yönlendiren Türkmenistan, tarafsız bir ülke olarak milletlerarası barışın sağlanmasında öncü güç olmakta ve bölgede diyalogun geliştirilmesi için bir merkez olarak kabul görmektedir. Özellikle de komşu ülke Afganistan’da istikrar ve güvenliğin sağlanması için ortaya koyduğu hizmetler, dünyada takdir edilmektedir. Bu da tarafsızlık politikasının eseridir.
Gene bu politikadır ki; yabancı yatırımların önemli ölçüde ülkeye akmasına ön ayak olmuştur. Ülkeye ve topluma özel bir özgüven kazandırmada önemli bir psikolojik katkı sağlayan tarafsızlık politikası dolayısıyla Türkmenistan’a belli bir prestij kazandırmıştır.
Vazgeçilmezlerimiz
ÇETİNOĞLU: Bu değerlendirmelerden sonra bu 3 ülke hakkında özetle ne söylemek istersiniz?
Dr. SUVER: Kazakistan da, Türkmenistan da, Özbekistan da bizim vazgeçilmezlerimizdir. Türkiye ile Kazakistan toplam bedeli 800 milyon doları bulan 19 ortak proje için anlaşma sağladı. Kazakistan Yatırım ve Kalkınma Bakanlığı, iki ülke arasında 2.8 milyar dolarlık 25 ayrı iş girişiminin hayata geçmesinde mutabık kalındığını ayrıca duyurdu. Türkmenistan’da ise müteahhitlerimizin üstlendiği proje sayısı 1400 olup toplam proje tutarı 40.8 milyar dolardır. İhracatımız ise 2 milyar dolar olup ithalatımız 655 milyon dolardır. Özbekistan’a gelince 700 kadar Türk sermayeli firma 50.000 kişiyi istihdam etmekte ve ihracatımız 1 milyar dolar, ithalatımız ise 600 milyon dolardır. Dolayısıyla Türkiye’nin bu ülkelerle ilişkileri farklılıklar arz edecek çaptadır. Vazgeçilmezdir.
