Oğuz
Çetinoğlu: Gıda atıklarını tekrar toprağa dönüştürüyorsunuz. Az bilinen fakat
çok faydalı ve kolayca uygulanan bir sistem… Daha geniş kitlelere ulaştırmak
maksadıyla bu konuyu röportaj metni hâlinde yayınlamayı düşündüm. Teklifimi
kabul ettiğiniz için teşekkür ederim. Neler yaptığınızı, nasıl yaptığınızı
safha safha anlatır mısınız?
Oğuz Kemal Başar: Beşiktaş İlçesi Dördüncü Levent Semti, Konaklar
Mahallesi’ndeki uygulamayı anlatayım: Salı pazarından her hafta yaklaşık 2
kamyon gıda atığı çıkıyor ve bu beni çok rahatsız ediyordu. Bu yüzden muhtar
Aslı Hanım ile bütün pazarın atığını toprağa çevirmek için önce küçük bir
alanda bu fikrin olabilirliğini test etmemiz gerekiyordu. Pazar tezgâhları
kaldırıldıktan sonra farklı sebze ve meyve atıklarını toplayıp bir araya
getirdik. Ertesi sabah Sıcak kompost yöntemine başlamak için etrafta bulunan
kuru yaprak ve dal parçalarını topladık. Kompost yapılacak alanın üzerine dal
parçaları ve yerdeki yapraklarla yatak hazırladık ve sebze/meyve katmanlarını
üzerine sermeye başladık. Amacımız 1 ay sonra organik madde açısından çok
zengin bir toprak elde etmekti ve 55 gün içinde hava şartlarına bağlı olarak
gıda atıkları toprağa dönüştü.
Çetinoğlu: Ölçü
verebilir misiniz Kaç metrekare? Zemin asfalt, beton veya toprak mı olmalı?
Başar: En az 1-1.5 m2 alanda toprak zemin üzerinde
uygulanabilir.
Çetinoğlu: Teşekkür
ederim. İlk olarak neler yapılıyor?
Başar: Eldeki malzemeler, yâni gıda atıkları 5-10 cm kalınlığında 1
metre3 yığın olacak şekilde üst üste serilir. 1 metre3
yığın için 1,5 metre yükseltmek gerekir ve daire çapı 1,5 metre olmalıdır. Bir
katman karbon bir katman azot olacak şekilde ve aralara kül, kaya tozu, kömür
hızlandırıcı olarak konulabilir.
Çetinoğlu: Konunun
uzağında olanlar için açıklar mısınız? Operasyonu yapacak kişi karbon ve azotu
nereden temin edecek. ‘Katman’dan
kasıt, alttaki malzemenin tamamen örtülmesi midir?
Başar: Aslında yapılan teknik Doğa’daki toprak oluşumunun bir
taklididir. Her türlü nebâtî gıda atığı sıcak kompost için uygundur ve karbon
olarak evlerimizde bulunan koli atıklarını ufalanmış ve küçük parçalara
ayrılmış şekilde kullanabiliriz veya talaş, bahçemizdeki kuru dal parçaları ve
yapraklar olabilir. Fakat ev ölçeğinde sıcak kompost uygulanabilmesi için bahçe
gerekiyor. Bokaşi kompostu evde atıklarını toprağa dönüştürmek isteyenler için
en ideal ve kolay yöntemdir.
Çetinoğlu: Peki
Efendim. Operasyonun ikinci safhasında neler yapılıyor?
Başar: Her katman hafifçe sulanarak uygun nem oranı sağlanır. Balık
atığı, üre, ısırgan otu gibi hızlandırıcılar, kompost yarısına kadar
yükseldiğinde yığının tam ortasında kalacak şekilde yerleştirilir. Toplam 4 – 5
katman olabilir. Yığınımızı oluşturduktan sonra üzerini branda ile örtüp
kapatmamız gerekiyor. Bu işlem içeride yanma sağlıyor ve ısı ilk 4 gün
içerisinde 50-60 dereceye kadar çıkıyor, 4. Günden sonra her iki günde bir
yığını alt üst yapmamız gerekiyor.
Çetinoğlu: Uygulamayı
yapacak kişilere kolaylık olması açısından soruyorum: Üre nedir, nereden temin
edilebilir?
Başar: Üre öncelikle azot sağladığından yanma işlemini
hızlandıracaktır. Hızlandırmayı sağlamak için hayvan dışkısı, balık atığı ve
odun külü kullanılabilir. Üre gübresi kullanılacaksa organik olmasına dikkat
edilmesi gerekir.
Çetinoğlu: Hızlandırılmak
istenmiyorsa, ‘balık atığı, üre ve
ısırgan kullanılmayabilir’ denilebilir mi?
Başar: Aslında sıcak kompost için sadece azot ve karbon dengesi
gerekmez, bunun dışında nitrojen, sodyum, potasyum, fosfor gibi diğer
elementlerde gereklidir o yüzden dışarıdan ne kadar element eklenirse yanma
işlemi o kadar hızlı olacaktır. Tabi ki elimizde olan materyalleri en iyi
şekilde kullanmamız da bize bağlıdır.
Çetinoğlu: Bir sonraki
işleme geçebiliriz…
Başar: Sırasıyla; kuru dal, yaprak, öğütülmüş budama atığı -gübre-
tâze biçilmiş otlar -kül ve diğer mineraller- mutfak atıkları gibi tekrardan
toprağa dönüşebilecek atıklarımızı katmanlar hâline getiriyoruz ve çevirme
işlemine geçiyoruz.
Çetinoğlu: Yine
bir ara soru: Öğütülmüş budama atığı nereden temin edilebilir veya ağaç dalları
nasıl öğütülür?
Başar: Öğütülmüş budama atığı aslında belediyelerden temin edilecek
öğütme makinaları ile sağlanabilir. Bâzı belediyelere ait spor alanlarında
bisiklet âleti ile de atıklar öğütülebilir Ellerimizle küçük parçalara ayıracağımız
karton atıkları veya dal parçaları da çözülme sürecini uzatsa da zamanla onlar da
toprağa dönüşeceklerdir.
Çetinoğlu: Sonrasında
tabakalar herhalde beklemeye bırakılıyor…
Başar: 1 ay içerisinde ilk 4 gün sonra 2’şer gün ara ile çevirme
işlemi yapılır. Akılda kalması için örnek vereyim: 0, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18,
20, 22, 24, 26 günleri çevrilir. Çevirme esnasında yapacağınız gözleme dayalı
olarak çevirme günlerini uzatabilirsiniz.
Çetinoğlu: Çevirme
işlemi toplam kitle hâlinde alttaki üste gelecek şekilde mi yapılıyor?
Başar: Çevirme işlemi yığının dışındaki tabakayı merkeze alacak ve
merkezdeki tabakayı da dış kısımlara alacak şekilde ters yüz etmemizle yapılıyor.
Amacı yığındaki bütün parçaların eşit oranda ısınıp çevirme esnasında hava
almasıyla çözülmesini sağlamaktır.
Çetinoğlu: Mekân
ve âlet edevat olarak neler lâzım?
Başar: İhtiyaçlar; 3-4 m2 lik boş alan. Kürek, 3 x 3 su
geçirmez membran El arabası (Pazardaki nebâtî gıda atıkları için), yere düşmüş yaprak, karton, kâğıt atıkları
Sulama kabı veya hortum.
Çetinoğlu: Mebran
nedir?
Başar: Membran aslında yığınımızın üzerini hava almaması için
kapatacağımız malzemedir. Membranla aynı görevi büyük poşetler de sağlayabilir.
Tabîi ki poşet plastik ise sonradan plastik geri dönüştürme kumbarasına atmak
kaydıyla.
Çetinoğlu: Mebranın
daha önce, ‘branda’ dediğiniz örtü
olduğu anlaşılıyor. İşlemleri daha detaylı bir şekilde anlatmanız mümkün mü?
Başar: Pazarcılar gittikten
sonra, 2 adet çöp kamyonu her Salı akşamı 25-30 m3 tutarındaki atıkları
topluyorlar. Daha önce yurt dışında çeşitli yerlerde mahalle ölçeğinde gıda
atıklarını toprağa dönüştüğüne şahit oldum ve doğup büyüdüğüm mahallemde neden
böyle bir şey olmasın diye Muhtar Aslı Hanım ile beyin fırtınası yaptık. 28
Kasım günü Pazar bittikten sonra topladığımız atıkları kompost yapacağımız
alana götürdük ve ertesi gün gıda atıklarını, yaprak ve kuru dal parçalarını
yığınımızı oluşturmak için hazırlığa başladık. Eşit oranda karbon(kuru dal
parçaları ve kuru yaprak) ve azot(gıda atıkları) sağlaması için topladığımız
atıklarla yığınımızı oluşturduk fakat hava soğumaya başladığından içerisinde
yanma olabilmesi için membranı kapattıktan sonra üzerini bu defa, toprak ile
kapattık (içeride daha fazla ısı sağlansın diye) Daha sonra 2-3 günde bir
çevirme işlemi yaptıktan sonra ve iki ayın sonunda büyük oranda toprak elde
ettik. 2 ay sürmesinin sebebi havalar iyice soğuduğu için yeterli ısı
sağlanamaması ve daha sonra soğuk kompost metodu ile devam etmemizdi.
Çetinoğlu: ‘Azot/karbon dengesi’ ifâdesini açıklar
mısınız?
Başar: Azot / karbon dengesi aslında doğada bulunan ve çözülebilen
her canlıda mevcut oranda bulunan elementlerdir. Yapacağımız kompost yığınında
eğer doğru oran sağlanırsa yararlı ve zararlı bakteri oranı da eşit olacağından
herhangi bir kötü koku ile karşılaşmayız. Genelde
insanların çekindiği nokta, kompost yaparken ortaya çıkabilecek kötü kokulardır.
Bunun sebebi ve genelde çöplerimizin kokması o bölgedeki zararlı bakteri
miktarının fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Doğal bir ormana bakarsak eğer toprağa
düşen dal parçaları azot ve yaşayıp da ölen canlılarda karbon yani humus tabakasını
oluşturmaktadır bu sâyede toprak oluşmaktadır. Eğer bizde yığınımızda bu
dengeyi sağlamazsak koku, nem, yeterli ısınmama, çözülmeme gibi faktörlerle
karşı karşıya kalabiliriz.
(Çam ağacı asidik olduğundan kozalak ve çam
ağacı yaprakları komposta ilâve edilmemelidir.)
Çetinoğlu: ‘Sıcak kompost’ dediniz. Soğuk da
olabiliyor mu?
Başar: Evet. Soğuk kompost (2-6 ay) Sıcak kompost (25-30 gün)
-Bokaşi kompostı (15-30 gün sonra toprağa gömüldükten sonra 2-4 ay) -Solucan
kompostu (2-3 ay) Toplanan gıda atıkları ile sıcak kompost metodu
uygulanabilir. Fakat hava şartları ve toplanan atıkların hacimitibâriyle
yeterli olmamasından dolayı daha sonra soğuk kompost tekniğine dönülmüş ve
süreç uzamıştır.
Yaptığımız uygulamada; Gıda
atıkları ve kuru yapraklar küçük parçalara ayrıldıktan sonra birbirini tekrar
eden katmanlar hâlinde üst üste konuldu ve sıcak kompost işlemi başlatıldı.
Üzeri ilk 4 gün hava almayacak şekilde örtüldü. Sonra kendi içinde kompost
işleminin başlaması için merkez ısısının 50-60 derece olması beklendi. Fakat
ısı 45 derecenin üzerine çıkamadı. Sebebi ise dışarının çok soğuk olması ve
hacim/ısı oranında kompostun belirli bir m3 hacminin altında
kalmasıdır. Sıcak kompost uygulamasına devam edilmiş ve her çevrilmede gözlem
yapılmıştır. İlk kompost yapıldıktan sonra her 4 günde bir alt üst yapıldıktan
sonra 22 Aralık günü mısır koçanları ve bazı büyük dal ve yaprak parçaları hâricinde
büyük oranda gıda atığı toprağa dönüşme yolunda ilerlemiş ve kendi içinde marul
fideleri açmıştır. 20 Ocak 2022 Son çevirmeden sonra kompost kendi haline
bırakılmış mevcut ayrışma seviyesi ile soğuk kompost halinde toprağa dönüşmesi
planlanmıştır.
20 Ocak 2022 târihinde kompost,
hacminde bulunan bazı dal parçaları ve mısır koçanları dışında %85-90 oranında
toprağa dönüşmüştür. 2 aylık süreçte hava şartlarının el verdiği ölçüde gıda
atıkları tekrardan toprağa kazandırılmış ve organik madde açısından çok zengin
bir toprak elde edilmiştir.
Elde edilen toprak, mevcut
ağaçlara gübre olarak kullanılabilir veya mevsimlere göre sebze dikimi için
yatak oluşturulabilir. Sonuç; 2 aylık deney sürecinde, yaşadığımız toplumun
tüketime dayalı alışkanlıklarını değiştirmeyi planlayıp geri dönüşüm bilincinin
arttırılması hedeflenmiştir.
Günlük gıda artıklarımızı kompost
yöntemleri ile her ölçekte toprağa dönüştürebileceğimiz ve soğuk hava
şartlarında bile elde edilen çöp diye isimlendirdiğimiz artıklarımızı tekrardan
doğaya kazandırabileceğimiz gözlemlenmiştir. Bu süreç Konaklar mahallesi için
sosyo-ekolojik olarak örnek teşkil etmekte ve sâdece pazar ölçeğinde değil aile
ölçeğinde de gıda atıklarının komposta dönüştürülebileceği anlaşılmıştır. Bu
deneyin gerçekleşmesinde imkân sağlayan Konaklar Mahallesi muhtarı Sayın Aslı
Akyüz’e teşekkürlerimi sunuyor ve Beşiktaş Belediyesi’nden mahalle sâkinlerine
kadar herkesin çevre bilincinin artmasını ümit ediyor, bu sâyede harekete
geçilmesini ve bu bilincin yayılmasını arzuluyorum.
Çetinoğlu: Çok
teşekkür ederim Oğuz Bey. Anladığım kadar bu operasyonu yapmak isteyen sâde
vatandaşlar, muhtarlıktan, belediyeden ve peyzaj mimarından destek alma
ihtiyacını hissedeceklerdir. Ne dersiniz?
Başar: Yaşadığımız Dünya artık daha fazla tüketimi kaldıracak
durumda değil ve bizler hangi birikime, kimliğe, imkânlara, bakış açısına sâhip
olsak da yaşadığımız çevreyi gelecek nesillere yaşanabilir halde bırakmamızın
en büyük sorumluluk olduğunu düşünüyorum. Hangi disiplinden ve meslekten
gelirsek gelelim her zaman çevremizi iyileştirebileceğimiz, ‘ben’ yerine ‘biz’
bakış açısını korur ve tabiatın bir parçası olduğumuzu kabul edersek hem
kendimizle hem de Doğa’yla uyum içerisinde yaşayabileceğiz. Sadece kompost
değil belediyeden, ve diğer paydaşlardan kompost, su hasatı, organik tarım,
bahçecilik, enerji verimliliği gibi dallarda hizmet alıp bu konularda
kendilerini eğitebilirler.
Çetinoğlu: Tekrar teşekkürlerimi sunuyorum.
|
OĞUZ |
