Irak Türkmen Türkçesi Sözlüğü

Irak Türklerinden Av. Habib Hürmüzlü’nün hazırladığı ‘Irak Türkmen Türkçesi Sözlüğü‘, yalnızca ‘sözlük‘ kelimesiyle sınırlandırılamayacak ölçüde geniş kapsamlıdır. İlmî bir çalışmanın ürünüdür. Aynı zamanda ilimle herhangi bir ilişkisi olmayan ve fakat Türk kültürüne ilgi duyan; genç-ihtiyar, tahsilli-avam, her kesimden insana hitabeden bir eserdir.

Eser, Irak Türkmen Türkçesinde kullanılan kelime ve deyimlerin Türkiye Türkçesiyle karşılıklarını veriyor gibi görünse de, Irak Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki bire bir örtüşmeleri, aynılığı, berâberliği ve ‘bir’liği güneş gibi gözler, akıllar-izanlar önüne seriyor.

Azerbaycan Türkçesi’ne âşina olanlar, Sayın Hürmüzlü’nün hazırladığı sözlüğe biraz daha geniş açıdan baktıklarında; Irak Türkmen Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi arasındaki muhteşem ‘bir’liği, aynılığı hayretle görüyorlar.

Bu gerçek Av. Hürmüzlü tarafından şu cümlelerle açıklanıyor:

Irak Türkleri yazı dilinde Türkiye Türkçesini kullanmaktadırlar. Konuşma dilinde ise Türkçenin Azerî (Doğu Oğuzca) sahasındaki Türkçe geçerlidir. Azerî kökenli bu ağza ‘Türkmence’ denir. Türkmence ağzında, çevrenin ve diğer birçok şartların etkisiyle, Arapça ve Farsça kelimeler bariz bir şekilde görülür. Yine aynı şartların etkisiyle konuşma ve yazı dilinde Türkçede kullanılmayan ancak Arapça ve Farsçada bulunan harf ve telaffuzların kullanıldığı görülür.

Bilindiği üzere Batı Türkçesi; Osmanlı Türkçesi (Batı Oğuzca) ve Azeri Türkçesi (Doğu Oğuzca) olarak ikiye ayrılır. Bu iki saha arasındaki ayrılıklar hem konuşma dilinde, hem de yazı dilinde kendini gösterir. Irak Türklerinin konuştuğu ağız, Türkçenin Azerî (Doğu Oğuzca) sahası içine girmektedir. Bu saha, Doğu Anadolu, Azerbaycan, İran Azerbaycanı, Suriye Türkleri ve Irak Türkleri bölgelerini kapsar.

‘Ana parçadan kopartılmış, başka ülkelerin zalim ve baskıcı idareleri altında kalmış Türk yurtları‘ndaki bu dil birliğinin derin anlamı üzerinde ayrıca ve mutlaka durulmalıdır. Durulmalı ve Türk dünyasına yabancı, ilgisiz ve Türk dünyası câhili kişilere ve de bütün dünyaya anlatılmalıdır. Üstelik bu birlik; batılı güçlerin çevirdikleri dolaplara ve dâhildeki yöneticilerin ilgisizliğine rağmen devam etmektedir.

Kitabın birinci baskısı, ‘Kerkük Türkçesi Sözlüğü‘ adı ile yalnızca Kerkük şehrinde kullanılan kelime ve deyimleri ihtiva edecek şekilde hazırlanmıştı.

Evet! Kerkük kadim bir Türk şehridir. ‘Irak Türkleri‘ denilince önce Kerkük akla gelir. Fakat Kerkük, Irak’ta Türk kökenli insanların bulunduğu tek şehir değildir. Irak’ın daha pek çok şehrinde Türkler vardır. ‘Telafer’den Mendeli’ye Türkmeneli‘ isimlendirmesi bile ‘Irak’taki Türk gerçeği‘ni tam olarak yansıtmamaktadır.

Av. Habib Hürmüzlü, eserinin ikinci baskısında yalnızca isim değişikliği yapmamış, içeriğini de Irak’taki geniş Türkmen coğrafyasını kapsayacak şekilde zenginleştirmiştir. Yazar, bu durumun sebeplerini, ‘İkinci Baskının Önsözü‘nde şöyle açıklıyor: ‘Saddam rejiminin katı ve zalimane uygulamaları sebebiyle bilgi ve belge akışının sağlanmasındaki imkânsızlıklar…’

Sayın Hürmüzlü, eseri için -asil bir tevazu ile- ‘amatör bir çalışma‘ diyorsa da ‘Türkmen Türkçesi Sözlüğü‘, ilmî titizlikle hazırlanmış, benzeri bulunmayan, büyük bir ihtiyacı karşılayan başucu eseridir. Esere bu özelliği kazandıran; yazarın âdeta Türkoloji uzmanı gibi dikkatli ve yorucu bir çalışmayı göze almış ve gerçekleştirmiş olmasıdır. Her biri, konusunda uzman olan Prof. Dr  unvanlı akademisyenler; Mustafa Argunşah, Suphi Saatçi, Mahir Nakip, Yavuz Akpınar, Fikret Türkmen ve Günay Karaağaç Hocaların değerli katkılarını, Sayın Hürmüzlü, kadirşinaslık örneği olarak belirtiyor.

16 X 24 santim ölçülerinde, 340 sayfalık eserin, ‘Giriş‘ başlıklı 5 sayfalık bölümünde, Irak’ta Türkmen varlığının oluşumu, kültürü ve dil özellikleri hakkında -efradını cami, ağyarımı mâni- ölçüsünde fakat önemli bilgiler veriliyor.

25. sayfadan 51. sayfaya kadar devam eden ‘Birinci Bölüm‘de Irak Türklerinin kullandığı alfabe, ses özellikleri, ünlü ve ünsüz değişimleri ve düşmesi, isim-işletme ekleri, şekil-zaman ekleri, zamirler, sıfatlar, zarflar ve edatlar hakkında ilmî olmakla birlikte herkesin kolayca anlayabileceği üslupla son derece faydalı bilgiler sunuluyor.

‘İkinci Bölüm‘ kitabın ana gövdesi olarak ‘Sözlük‘ başlığını taşıyor. Bu bölümde alfabetik sıralama ile kelimeler ve karşılıkları yer alıyor.

En sondaki 4 sayfa ise, ‘Kaynaklar’ listesine tahsis edilmiş.

Av. Habib Hürmüzlü’nün büyük bir emek ve titizlikle hazırladığı eseri okuyanlar, Irak Türklerinin dil zenginliğini tanımış ve öğrenmiş olmanın hazzını yaşıyorlar.

Dil, insan topluluklarını millet hâline getiren en önemli unsurdur. Dil ne kadar zengin ise, o dili kullanan millet de o derece köklü ve sağlam bir tarihe sahiptir. Günümüzde, milletlerarası siyâsî oyunlarla hâkim unsur hâline getirilmeye çalışılan henüz ‘millet’ olamamış toplama kişilerin, arkeolojik malzemeler bir tarafa, kendilerine has doğru dürüst bir dilinin bile olmadığı göz önünde bulundurulursa, Irak Türklerinin bölgedeki yeri ve önemi daha iyi anlaşılır.

Av. Habib Hürmüzlü’nün muhteşem eseri, böyle bir gerçeği gündeme getirmiş olması bakımından da çok mühim ve değerlidir. Kendilerine tebrik ve teşekkürlerimi hayranlıkla sunuyorum.

2013 yılında Kerkük’te Fuzuli Matbaası’nda basılan kitabın temini için kullanılabilecek iletişim kanalı:

TÜRKMENELİ İŞBİRLİĞİ VE KÜLTÜR VAKFI:

Ahmed Mithat Efendi Sokağı Nu: 46/11 Çankaya, Ankara. Telefon: 0.312-442 40 64 – 65 www.irakturkman.org.tr