Mütareke şartlarının aksine İstanbul’a gelen İtilâf Donanması’nda Yunan zırhlısının bulunuşu, Yunan Amirali Kakoladis’in tahrik edici konuşmaları, Ermeni Patriği Zaven Efendi’nin Fener Rum Patrikhanesi’yle birlikte hareket etme önerileri yurt genelinde Ermeni ve Rum çetelerinin taşkınlık yapmalarına büyük cesaret verdi. Yeni Damat Ferit Hükümeti’nin dirayetli mutasarrıf İbrahim Süreyya Bey’i alıp da yerine İzmit Mutasarrıfı olarak Mahmut Mahir Bey’i atamasıyla (9 Mart 1919) İl genelinde asayiş iyiden iyiye bozulacaktır.
Başiskele civarındaki azınlık çetelerinin meşhurları olarak şunlar sıralanabilir: Mihaliç (Gündoğdu) Köy’lü Konstantin, Yeniköy’lü Deli Yanni – Kocabaş Hıristo – Barbar Yanni – Deli Hıristo, Yuvacık’lı Vahan Karamürsel’li Artin – Antranik, İzmit’li Danço – Marko, Arslanbey’li Donik, Bahçecik’li Agop – Aram – Minasil – Kirkor – Karabet – Erakil – Çulyan – Paronak – Süren – Leon – Dikran – Toros ve Sehak Artin.
B -) A z ı n l ı k Ç e t e l e r i n i n İ f l a h O l m a z
b o z g u n c u l u k H a s t a l ı ğ ı
Hem I.Dünya Savaşı esnasında hem de sonrasında İzmit Sancağı’nda ve Başiskele civarında eşkiyalık hareketleri aldı başını yürümüştü. Bunlar arasında adi suçlar için teşekkül etmiş yerli çeteler (Yetimoğulları, Zoroğulları, Arnavutoğlu, Kuru Ali, Akbaş’ın Mehmet, Harhar Ali, Hışır Mehmet, Taşköprülü Nuri, Badiş Hüseyin, Abaza Mehmet Bey, Bombacı Mustafa, Mestan İbo, Saffet Nezihi, Şakî Mehmed Pehlivan, Eşkiya Zeynel..) de bulunmakla birlikte Rum ve Ermeni azınlıkların kurduğu çeteler acımasızlık ve zulüm bakımından emsalsizdi.
Daha 21 Mart 1919’da Bahçecik ve köylerinde dolaşan silahlı Ermeniler, Müslüman halkı tehdit etmeye başladılar. Yeniköy Rumlarının da Müslümanlara sataşmaya başlamaları üzerine Büyük ve Küçük Kazım çeteleri 15 /16 Nisan gecesi bölgeye gelmişler, Rumların ‘Köyümüz eşkıya tarafından sarıldı’ şeklindeki şikayetleri üzerine Mülazımevvel Celal Efendi bir müfreze ile Bahçecik’e gönderilmiş fakat ihbarın asılsız olduğu tespit edilmiştir. Rumlar bu tutumdan hoşlanmadıklarından Mülazımevvel’i (teğmeni) Mutasarrıf’a (vali) şikayet etmişlerdi.
5 Haziran 1919’da Yeniköy’lü 30 kişilik bir Rum çetesi Kandıra’da bir jandarma erini şehit etmiş, Babaköy’ünü basmıştı. Bahçecik’te Karabet’in böcekhanesinde oturan Uzun Ali’nin oğlu, kızı ve iki hizmetçisi eşkıya tarafından öldürülmüştü. 14 Haziran’da Yeniköy’lü 15 kişilik Deli Yanni Çetesi, Taşköprü’nün Hatipler Köyü civarında bir çocuğu dağa kaldırmışlar, Taşköprü Dürbeyler Köyü’nde İsmail’in, Karakadılar’da Hacı İbrahim’in hem paralarını almışlar hem de canına kıymışlardır. Bunun ardından Osmanlı Köyü’nde Raşit’in evini basmışlar, Raşit bunlardan birini öldürmüş ve bazılarını yaraladıktan sonra gece karanlığında kendini kurtarmışsa da evini ve çocuklarını yakmışlardır.
Mihaliç’te (Gündoğdu) Jandarma Rıfat’ı ve Sepetçi Köyü altında Kemer Camii yanında Jandarma Dede oğlu Bekir’i geceyarısı şehit eden Yeniköy çeteleri gerektiğinde birleşiyorlar gerek gördükleri zaman da ayrı ayrı geziyorlar, Türk köylerine toplu olarak yaptıkları baskınlarda birçok kimsenin para ve mallarını aldıkları gibi çeşit çeşit işkenceler de yapıyorlardı.
O kadar ki İzmit Mutasarrıflığı dâhilinde eşkiyalıkta bulunan Yetimoğlu, Arnavud Mahmud, Kazım, Gürcü Bombacı Mustafa çeteleri bile azınlık çetelerinin zulmüne şahit oldukça pişman olarak 22 Temmuz 1919 tarihinde teslim olacaklar ve arşiv belgesindeki ifadeyle Lâz, Gürcü, Çerkes ve Arnavud ahali barışarak sulh içinde yaşayacaklarına söz vereceklerdir.
SOFUOĞLU, Doç. Dr. Adnan, Milli Mücadele Döneminde KOCAELİ, Sayfa 23, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
ÇAM, Dr. Yusuf, Milli Mücadele’de İzmit Sancağı, Sayfa 29, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İstanbul, 1993.
YÜCE, Rıfat, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Haz: Atilla Oral, Sayfa 35, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2007.
ÖZEL, Doç. Dr. Sebahattin, İstiklâl Mahkemesi İzmit’te, USB. (A.Orhan’dan)
SOFUOĞLU, Doç. Dr. Adnan, Milli Mücadele Döneminde KOCAELİ, Sayfa 30, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006.
GÜNAY, Yrd. Doç. Dr. Bekir, Ermeni Meselesi ve Tehcir, Sayfa 107, KBB Kültür Yayınları, İzmit, 2006 (31 Nolu Arşiv Belgesi)
Hüseyin Reis (Abdurrahmanoğlu) ve ailesinden 2’si hâmile olmak üzere 3 hanımı öldüren, 1’ini ise ağır yaralayan çetebaşı.
BOA II.Meşrutiyet – www.devletarsivleri.gov.tr (A.Orhan’dan)
www.devletarsivleri.gov.tr katalog taramaları.
Yetimoğlu Haşim ve İbrahim ile Kör Ahmet, Mustafa, Hüseyin, Kalaycı İbrahim çetenin en azılılarıydı.
YÜCE, Rıfat, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Haz: Atilla Oral, Sayfa 263, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2007.
Değirmendere ve köylerini haraca bağlamışlardı (Kâzım ve Mahmud).
ÖZTÜRE, Avni, İzmit Tarihi, Sayfa 159, İstanbul, 1981.
YÜCE, Rıfat, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Haz: Atilla Oral, Sayfa 34, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2007.
Hacer SARI ile Röportaj, Temmuz 2007.
Değirmendere ve Yeniköy havalisinde (ÇAM, Dr. Yusuf, Milli Mücadele’de İzmit Sancağı, Sayfa 191, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İstanbul, 1993.
Lütfiye Köyü Gürcülerinden (YÜCE, Rıfat, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Haz: Atilla Oral, Sayfa 264, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2007).
ÇAM, Dr. Yusuf, Milli Mücadele’de İzm Hem I.Dünya Savaşı esnasında hem de sonrasında İzmit Sancağı’nda ve Başiskele civarında eşkiyalık hareketleri aldı başını yürümüştü. Bunlar arasında adi suçlar için teşekkül etmiş yerli çeteler (Yetimoğulları,[19] Zoroğulları,[19] Arnavutoğlu,[19] Kuru Ali, Akbaş’ın Mehmet, Harhar Ali, Hışır Mehmet,[19] Taşköprülü Nuri,[19] Badiş Hüseyin,[19] Abaza Mehmet Bey,[19] Bombacı Mustafa,[19] Mestan İbo,[19] it Sancağı, Sayfa 84, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İstanbul, 1993.
Kuva-yı İnzibatiye kaçkını, Sarımeşe civarında azınlıklarla beraber çete kurmuştur (SOFUOĞLU, Doç. Dr. Adnan, Milli Mücadele Döneminde KOCAELİ, Sayfa 146, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2006).
www.devletarsivleri.gov.tr katalog taramaları
ÇAM, Dr. Yusuf, Milli Mücadele’de İzmit Sancağı, Sayfa 29, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İstanbul, 1993.
ÖZEL, Doç. Dr. Sebahattin, Milli Mücadele Döneminde Kuzey Marmara Havzasında Rum ve Ermeni Çetelerinin Faaliyetleri ( http://tarihimiz.sitemynet.com/tarihimiz/id11.htm )
ÇAM, Dr. Yusuf, Milli Mücadele’de İzmit Sancağı, sayfa 30, İzmit Rotary Kulübü Yayınları, İstanbul, 1993.
ÖZEL, Doç. Dr. Sebahattin, Milli Mücadele Döneminde Kuzey Marmara Havzasında Rum ve Ermeni Çetelerinin Faaliyetleri ( http://tarihimiz.sitemynet.com/tarihimiz/id11.htm )
YÜCE, Rıfat, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Haz: Atilla Oral, Sayfa 35, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2007.
www.devletarsivleri.gov.tr – BOA, Tarih: 22/L/1337, Dosya No: 16, Gömlek No: 27, Fon Kodu: DH.EUM.AYŞ. (A.Orhan’dan)
