Dr. SÂKİN Öner’le Öğretmenler Hakkında Konuştuk:

‘Öğretmenlere,
İmtihanla Değil, Kıdemine Göre Kariyer Ve Maaş Verilmelidir.’

Oğuz Çetinoğlu: İlk ve
orta öğretimde öğretmenlerin; Öğretmen, Uzman Öğretmen, Başöğretmen olarak
kademelendirilmesi ile üniversite öğretim üyelerindeki Öğretim Görevlisi, Dr.
Öğretim üyesi, Doçent ve Profesör unvanlarıyla anılan gruplandırmalar arasında bir
benzerlik kurulabilir mi?

Dr. Sâkin Öner: 14 Şubat 2022 târihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7354
sayılı Öğretmenlik Meslek Kanunu ile eğitim ve öğretim hizmetlerini
yürütmekle görevli öğretmenlerin atamaları ve meslekî gelişimleri ile kariyer
basamaklarında ilerlemelerinin düzenlenmesi hedef alınmıştır. Bu düzenlemenin
yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanlarının Öğretim Görevlisi, Dr. Öğretim üyesi, Doçent ve Profesör unvanlarıyla bir
ilgisi yoktur. Yalnız şöyle bir ilişkisi vardır: Bu kanuna göre yüksek lisans (master)
yapan öğretmenler imtihansız olarak Uzman Öğretmen, doktora yapan öğretmenler
de imtihansız olarak Başöğretmen unvanı alacak. Fakat öğretmenler emekli
olunca, unvanı ne olursa olsun farklı maaş alamayacaklar, tek tip maaş
alacaklar. Sadece kıdemleri maaşlarını etkileyecek. Hâlbuki yükseköğretim
kurumlarındaki öğretim elemanları emekli olunca,
unvanlarına göre maaş alırlar.

Çetinoğlu: Üniversite
öğretim üyeleri mesleğe intisap ederken belirtilen kademeleri aşmak için
imtihan mâhiyetinde tez hazırlamak mecburiyetinde olacaklarını
biliyorlardı.  Öğretmenler için getirilen bu yeni sistem ise, ‘oyun
devam ederken kaide değiştirmek’ şeklinde yorumlanabilir mi?

Dr. Ömer: Aslında bu tip yeni düzenlemeler, kanunun kabulünden sonra mesleğe
intisap edenlere uygulanması gerekir. Burada şu bilgiyi vermem gerekiyor.
Öğretmen kariyer basamakları uygulaması ilk defa 2005-2006 yıllarında
Sayın Hüseyin Çelik’in Millî Eğitim Bakanlığı döneminde yapıldı. Meslekte 8 yılı
dolduran öğretmenler imtihana tâbi tutularak, yüksek
lisans (master) yapan öğretmenler ise imtihansız olarak  Uzman Öğretmen
yapıldı. Başöğretmenlik unvanı için imtihan açılmadı, sâdece doktora yapan
öğretmenlere imtihansız olarak Başöğretmen unvanı verildi. Bu süreçte 75 bin
öğretmene Uzman Öğretmen, 330 öğretmene de Başöğretmen unvanı verildi. Ben de o
dönemde branşımda birinci sırada Başöğretmen oldum.  Bu öğretmenler çalıştıkları sürece diğer
öğretmenlerden bir miktar farklı maaş aldılar. O târihte devlet okullarında
600.000 öğretmen vardı. Bir daha imtihan açılmadığı için 525.000 civarında
öğretmen mağdur oldu. Emekli olunca ise Uzman Öğretmenler de Başöğretmenler de unvansız
öğretmenler gibi emekli oldular. O târihte öğretmen kariyer basamakları
ile ilgili hukûkî bir düzenleme yapılmadı.

Çetinoğlu: Millî
Eğitim Bakanlığı’nı yeni bir sistem arayışına yönlendiren sebepler nelerdir?

Dr. Öner: Millî Eğitim Bakanlığı, öğretmen kariyer basamakları sistemine,
öğretmenleri yüksek lisans ve doktora yapmaya, kendilerini geliştirmelerine,
meslekî alanda rekabeti artırmaya teşvik etmek için harekete geçirmek istiyor.

Çetinoğlu: Sebeplerle
alâkalı açıklamaları tatminkâr bulmak mümkün mü? Yeni sistemden umulan
faydaların neler olabileceği düşünülüyor? Bu faydalar elde edilebilir mi?

Dr. Öner: Mümkün değil. Hatta bu sistem değişikliği öğretmenler arasında
huzursuzluğa yol açacak, motivasyon düşüklüğüne sebep olacak. Öğretmenlerin toplumdaki
imajını, itibarını sarsacak. Öğrencilerin ve velilerin öğretmenlere bakışını
çok etkileyecek 

Çetinoğlu:  Sizce sistemin diğer mahzurları nelerdir?

Dr. Öner
Bu sistemin çok mahzuru var. Konuya önce öğretmenler açısından bakalım:
İmtihanda başarısız olan ve bu unvanı alamayan öğretmenler, kendilerine olan
güvenlerini kaybedecek. Unvan alan öğretmenler yanında kendini küçük görecek.
Bu durum, âilesi içinde bile huzursuz olmasına yol açacak. Yaptığı eğitim ve
öğretim hizmetinden soğuyacak, dolayısıyla verimi düşecek. İşinden zevk
alamayacak, üzüntülü ve isteksiz olarak okula gidip gelecek. Öğrenciler,
öğretmenlerini bu unvanlara göre değerlendirecek, unvansız öğretmenlere farklı
bakacak. Bu imtihanlarda mesleğinde başarısız olan bazı öğretmenlerin imtihanı
kazandığını görünce bu unvanları ciddiye almayacak. Fizikî yapısının
güzelliğine göre okul seçen veli, çocuğunu unvanlı öğretmenlerin okutmasını
isteyecek. Özellikle bu durum ilköğretimde büyük sıkıntı yaratacak. Bazı
öğretmenlerde yığılma olacak, bazıları da dışlanacak. Bu da bir kargaşaya ve
huzursuzluğa sebep olacak. Bazı okullar, unvan sâhibi olan öğretmenlerin
gireceği sınıfları okul için bir rant kapısı olarak görüp, ona göre bağış
isteyebilecekler.   

Çetinoğlu: Sistem
hakkında bilgi verir misiniz?

Dr. Öner: ‘Aday Öğretmenlik ve Öğretmenlik
Kariyer Basamakları Yönetmeliği’nin ‘Yazılı imtihan’ başlıklı
24. Maddesine göre;  ‘Yazılı imtihan,
Ölçme, Değerlendirme ve İmtihan Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nce uzman
öğretmenlik ve başöğretmenlik için ayrı ayrı olmak
üzere yılda bir defa yapılır. Bu imtihanlarda 100 puan üzerinden 70 ve üzerinde
puan alanlar başarılı sayılır.’ Buna göre, imtihanda 70 puanın altında
kalan öğretmenle başarısız sayılacak.

Bu
durumda bu imtihanlar, öğretmenin zâten yıpranmış olan itibarını iyice
yıpratacak. imtihanda başarısız olan öğretmenler, büyük bir motivasyon kaybına
uğrayacaklardır. Bunun çeşitli yansımaları olacaktır. Bu durum hem ruh
sağlığını etkileyecek, huzursuz ve üzüntülü yapacak, hem de meslekî verimini
düşürecektir. Millî Eğitim Bakanlığı’nın bu durumu da göz önünde bulundurması
gerekir.

Çetinoğlu: Kariyer
basamakları imtihanı, öğretmenlerin meslekî yeterliliklerini ölçmede ne kadar
yeterlidir?

Dr. Öner: Öğretmenlik kariyer basamakları imtihanlarında kesinlikle
öğretmenlerin meslekî yeterliliklerini ölçemez. Bir öğretmenin uzman öğretmen, başöğretmen olması için önce
branşında uzman olması gerekir. Halbuki bu imtihanlarda hiç branş sorusu
sorulmuyor, meslekî performansı ölçülmüyor. Bu programlarda hangi konularda
soru sorulacağına bir göz atalım. Uzman
Öğretmenlik ve Başöğretmenlik imtihanlarında yaz dönemlerinde verilen eğitim
programlarındaki şu konularla ilgili sorular sorulacak: Öğrenme ve Öğretme
Süreçleri, Ölçme ve Değerlendirme, Özel Eğitim ve Rehberlik, Eğitim
Araştırmaları ve Ar-Ge Çalışmaları, Eğitimde Kapsayıcılık, Çevre Eğitimi ve
İklim Değişikliği, Sosyal Etkileşim ve İletişim, Dijital Yetkinlik, Güvenli
Okul ve Okul Güvenliği. Başöğretmenlik için verilen ve imtihanlarında bu
konulara ek olarak şu konulardan da sorular sorulacak: Okul Geliştirme ve
Liderlik, Sosyal Hissî Öğrenme Becerilerin Geliştirilmesi, Dikkat, Hâfıza, Dil
Kullanma ve Anlama, Öğrenme, Değerlendirme ve Karar Verme Gibi Zihnî
Kabiliyetleri ve Düşünme Becerileri.

Görüldüğü gibi bu imtihanlarda
kesinlikle branşla ilgili soru sorulmuyor. 2006 yılında yapılan kariyer basamakları imtihanlarında maalesef bazı
yetersiz öğretmenler imtihan kazanarak uzman öğretmen oldular. Ayrıca
öğretmenlerin meslekî performansı da ölçülmüyor.

 Çetinoğlu:
Türkiye’mizde öğretmenlik
mesleğinde uygulamaya konulan bu kariyer basamakları  sistemini tatbik
eden başka ülke veya ülkeler var mı?

Dr. Öner: Avrupa ülkelerinin bazılarında öğretmenliğe başlamak
için, öğretmen eğitimi diploması yeterlidir. Bazı ülkelerde (İspanya, Fransa,
İtalya, Lüksemburg, Arnavutluk ve Türkiye) aday öğretmenler tam yeterliliği
elde etmek için rekabetçi bir imtihanı geçmek mecbûriyetindedir. Bazı ülkelerde
ise yazılı imtihanlar, mülakatlar, portfolyoların değerlendirilmesi,
öğretmenlik uygulamasının gözlemlenmesi veya bu yöntemlerin herhangi bir
kombinasyonu şeklinde organize edilebilmektedir. Mesleğe başlayan öğretmenler,
sürekli meslekî gelişim faaliyetlerine katılırlar.

Avrupa
ülkelerindeki öğretmenlik kariyer basamakları üzerinde yapılan bir araştırmaya
göre, 42 Avrupa ülkesinden 21 ülkede ‘Düz Kariyer Yapısı’, 21 ülkede ise ‘Çok Seviyeli Kariyer Yapısı’
uygulanmaktadır. Düz Kariyer Yapısında: kariyer basamakları bulunmamaktadır. Çok
Seviyeli Kariyer Yapısı uygulayan ülkelerden birkaçında kariyer basamaklarına
bakalım.

 Kıbrıs ‘ta,
üç kariyer seviyesi, okul yönetimindeki bir ilerlemeye karşılık gelir: (1-Öğretmen,
2-Başöğretmen ve 3-Müdür Yardımcısı, Letonya‘da
kariyer yapısı beş ‘Kalite Seviyesi’ne
dayanmaktadır. Romanya;  (1-Başlangıç Öğretmeni, 2-Öğretmen, 3-Öğretme
Seviyesi II ve 4-Öğretme Seviyesi I-Bulgaristan:
(1-Öğretmen, 2-Kıdemli Öğretmen, 3-(Baş Öğretmen). İrlanda: (1-Öğretmen, 2-Asistan Öğretmen II, 3-Özel Yetkili
Öğretmen, 4-Asistan Öğretmen /Asistan Müdür Yardımcısı, 5-Müdür Yardımcısı, 6-Müdür).
Fransa: (1-Öğretmen, 2- Öğretmen
Eğiticisi, 3.Pedagojik Danışman). Arnavutluk:
(1-Öğretmen, 2. Nitelikli Öğretmen, 3- Uzman Öğretmen, 4-Usta Öğretmen).

Öğretmenler bu kariyer
basamaklarına imtihanla değil, meslekî eğitim başarılarına, bu konularda
yaptıkları eğitime ve performanslarına göre yükselirler. Burada şunu da
belirtmek gerekir, öğretmene meslek içinde -mentorluk dâhil- her türlü destek
verilmektedir.  Fransa‘nın ortaokul öğretmenleri 100’lük bir ölçekte
değerlendirilir ve bu derecelendirmenin % 40’ı okul lideri ve% 60’ı da müfettiş
tarafından yapılır. Polonya‘da,
‘performans değerlendirmesi’ yazılı olarak verilir ve ‘olağanüstü’; ‘pozitif’;
veya ‘negatif’ gibi notlardan biriyle sonuçlanır.  Slovenya‘da
düzenli değerlendirme ölçeği beş, Karadağ‘da
ise 10’un üzerindedir. Birleşik Krallık‘ta
(İngiltere ve Galler), değerlendirme, öğretmenin maaşının artmasını formüle
eder.

Kariyer ilerlemesi ve
maaş, kariyer yapısında daha yüksek bir seviyeye yükselme, çok seviyeli bir
kariyer yapısına sâhip ülkelerin çoğunda maaş artışına bağlıdır. Almanya‘da; Öğretmenler A12 maaş
grubunda başlar, ‘Kıdemli Öğretmen’ olduklarında A13 maaş grubuna geçer ve ‘Çalışma Şefi’ olarak A14 maaş grubunda
maaş alır. İrlanda’da öğretmenler,
kariyer seviyesine göre ücret alırlar.

Çetinoğlu: Öğretmenlik
kariyer basamakları imtihanının mahzurlarını ortadan kaldırması için neler yapılmalıdır?

Dr. Öner: Öğretmenler, Millî
Eğitim Bakanlığı’na şu soruyu soruyor: ‘16
yıl önceki ilk imtihanda yapılan yanlışlar neden benzer yanlışlarla devam
ettiriliyor?’

Şimdi
öğretmenlik kariyer basamakları imtihanının mahzurlarının ortadan kaldırılması
için yapılması gerekenleri şöyle özetleyelim:

1-Belli
süreleri dolduranlar doğrudan imtihana alınmalı, arşiv evrakı peşinde
koşturulmamalıdır. Ücretli öğretmenlikte geçen süre de görev süresine dâhil
edilmelidir.

2-İmtihan yapılacaksa,
öğretmenlere en az yüzde 40 oranında kendi branşıyla ilgili sorular sorulmalı,
ayrıca meslekî performansı da değerlendirilmelidir.

3-Lisansüstü
eğitim (master, doktora) yapan öğretmenler, eğitim görmeden ve imtihana
girmeden doğrudan kariyer sâhibi olmaktadırlar. O zaman Millî Eğitim
Bakanlığı’nın üniversitelerle işbirliği yaparak, öğretmenlerin branşlarında
veya eğitim bilimleri alanında, fazla mâlî külfet yüklenmeden lisansüstü eğitim
yapmaları sağlanmalıdır.

Çetinoğlu: Sayın Öner, konu ile
alâkalı doyurucu açıklamalarınız için teşekkür ederim. Bu konuda eklemek
istediğiniz başka bir husus var mı?

Dr. Öner: Bu konudaki görüşlerimi paylaşma imkânı verdiğiniz için
ben teşekkür ederim. Bu konuda söyleyeceğim son sözler şunlar: Millî Eğitim Bakanlığı’nın, Avrupa’da
kariyer sistemi uygulayan ülkelerin yaptığı gibi, öğretmenlere imtihanla kariyer
verip zam yapmaktan vazgeçilmeli, kıdemlerine göre kariyer ve maaş verilmelidir.
Önemli olan öğretmenlere ülkenin yükselmesinde aldıkları sorumluluğa denk bir
maaş verilmelidir. ‘Ücretli, sözleşmeli ve kadrolu öğretmen’ ayırımı
kaldırılmalıdır. Metropollerdeki öğretmenlere barınma ve ulaşım desteği
verilmelidir. Bütün öğretmenlere yıpranma payı verilmelidir. Hepsinden önemlisi
öğretmenlere özel bir uzmanlık mesleğinin mensubu olduğu, her türlü destekle
hissettirilmelidir. imtihana girme konumunda olan bütün öğretmenlere tavsiyem,
mağdur olmamaları için, bu tartışmalardan uzak kalarak, 19 Kasım 2022 târihinde
yapılacak olan Uzman Öğretmenlik ve Başöğretmenlik kariyer imtihanlarına
katılmalıdırlar.  

İmtihana girecek bütün
öğretmenlerimize imtihanda başarılar diliyorum.