Dr. AYNUR GAZANFERKIZI Hazar Üniversitesi
Ali Şamil durmadan Türk halklarının kültürünü, edbiyatını, târihini ve bağımsızlık
savaşlarını genç nesle aktarıyor. O’nun ‘Uygur,
Gagauz, Kuzey Kafas Türklerinin Folkloru ve Edebiyatı’, ‘Colan Türkmenleri’, ‘Kırım Sevgisi’, ‘Türkçülüğün Kurbanları (Kazakistan)’ kitapları sözlerimizi doğrular
niteliktedir. Yazdığı kitaplar genelde tekyönlü değildir. Birden fazla amacı
kapsamaktadır. Meselâ: Türk Milleti hakkında okuduğumuz kitaplar bize sâdece
Nogay veya Kumuklar hakkında bilgi vermekle kalmıyor, bir şekilde umûmî Türk
kültürü, târihi hakkında bilgi edinmiş oluyoruz. Bu da bâzen kitabın gençlik
üzerindeki pozitif etkisini tahmin etmemize yardımcı olabiliyor.
Yazarın bu tarz kitaplarından
biri de ‘Kaşkaylar ve Onların Folkloru’
isimli kitabıdır. Azerbaycan Millî
Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü Bilim Kurulunca ‘İlim ve Tahsil’ Yayınevi’ tarafından 2020 yılında yayınlanmış kitaba;
Kaşkaylar hakkında ilk izlenimler, Kaşkay aydınları, Şiraz şehri, Kaşkay börkü,
târihi, kültürü hakkında çokca makaleler dâhil edilmiştir.
Kitapta ilk dikkat çeken daha
ilk sayfada Kaşkayların istiklal marşına dönüşmüş Ersalan Mirzayi’nin ‘Bir Türkek bir Gaşgyayiyek’ şiirinin
olması… Şiirin daha ilk satırlarından Kaşkayların dil bakımından bize ne
kadar yakın olduğunu anlamaktayız. Bize bu kadar yakın dilde ve coğrafyada
yaşayan Türkler hakkında niçin bu kadar az bilgi sâhibiyiz ki? Sorunun cevabını
yazar sonraki sayfalarda vermektedir. Kaşkayların kültürü, siyâsî târihi,
günlük yaşama şekilleri, inançları, masal ve bilmeceleri hakkında bilgi vererek,
neden gözlerden uzak tutulduğunu da açıklamakta. Aslında Kaşkaylar târihe çok
önemli şahsiyetler bahşetmiş ve fakat onların millî kimliği pek ilgi
çekmemiştir. Ali Şamil’in kitabı bu bakımdan da çok önemlidir.
Kitabın editörü bütün hayatını
Azerbaycan ve Türklük ideolojisine adamış, devlet yıkıp devlet kurmuş takımın
ideologu Ârif Rahimoğludur. Ârif Hoca Türkler hakkında oldukça geniş ve derin
bilgi sâhibidir. Türk psikolojisini, târihini, kültürünü tam mânâsıyla
benimsemiş bir ilim adamının, bir politikacınının editörlük yapması kitabın
ilmî değerini önemli ölçüde artırmıştır. Projeye sâhiplik edenin de Prof. Dr.
Muhtar Kâzımoğlu olması tesâdüf değildir. Zira Muhtar Hoca da folklor ilmine
değerli eserler vermiş, teorik ve uygulama yönünden bir çok araştırmalara
önayak olacak eserler yazmıştır.
Böyle bir şahsın proje rehberi olması da
eserin ilmî değerini üç katına çıkarmıştır. Fakat kitapta danışmanların Kaşkay
Türklerinden olması, yazarın bilgileri nasıl bir hassasiyet ve titizlikle
hazırladığını ortaya koymaktadır Zira, kitabın daha ilk sayfalarında yazarın kâh
Kaşkayların yazım kurallarına, kâh davranış biçimlerine dikkat çekmesi Kaşkaylar
hakkında yeterince bilgi sâhibi olduğunu göstermektedir. Meselâ kitabın 10.
sayfasında şöyle yazıyor: ‘Kelimenin
başında önünde h kullanılması, o sesinin u sesine, ö sesinin e sesine, ü sesinin
i sesine, ı sesinin i sesine, ikinci ve sonuncu hecelerde i sesinin e sesine
dönüşmesi, şimdiki zaman ekinin …yor
şeklinde olması, bulmak ve etmek gibi fiilerin aktifliği İran Türkleri
içerisinde en fazla Kaşkaylarda ve Halaç Türklerinde yaygındır’. Buradan
açıkca görülmektedir ki, yazar Kaşkayların orfografik ve orfoepik kurallarına
hâkimdir.
Kitabın devamında Ali Şamil’in
Kaşkay Türkleri hakkında ilk bilgiyi, daha 1970’li yıllarda kütüphâne çalışanı
Muhammedali Müseddig’den aldığını belirtmesi O’nun Kaşkaylara olan ilgisinin daha
genç yaşlarında başladığını ortaya koymaktadır. Ali Şamil oldukça samîmi bir
şekilde Sovyet dönemi zamanı İran’la sınırların açılması haberinin boşa
çıkmasından duyduğu perişanlığı, daha sonra sınırların açılmasını anlatması
yazarın içindeki hasretin ne kadar ağır geldiğini göstermektedir.
Yazar kitabında Sovyet
döneminin sonlarına doğru Güney ile sınırlarımızın açılmasını teferruatı ile
anlatırken her iki taraf insanlarının kışın soğuğunda Aras nehrini geçerek öteki
tarafta bir hafta parasız, yersiz yurtsuz nasıl yaşadığına Sovyet memurlarının
şaşırmış olması, Onların bizi hiç tanımadıklarını belirtir. Nitekim Ali Şamil
de bu olaya dikkati çekmştir. Yine kitapdan anlıyoruz ki, sınırlar açıldığı
zaman Güney’e ilk gidenlerden biri de tabi ki, Ali Hoca olmuştur ve daha ilk
gidişinde sâdece oradaki Azerbaycan Türkleri ile değil, Kaşkaylar ile de sıcak
temas hâlinde olmuş, onlarla arkadaşlık kurmuş ve hatta Kaşkaylı Muhammedali’yi
Bakü’ye getirebilmiştir. Ali Hoca’nın Pervin Behmeni ile görüşmesi, konuşması,
oradaki âşıkların mezarlıkta fâtiha okuyan değil de profesyonelce kendi
işlerini yapmaları için önayak olmasından anlıyoruz ki, yazar sâdece sıkı
arkadaşlıklar kurmakla kalmamış, hem de millî kültürel etki etmeyi de başarmış.
biz bunu Ali Şamil örneğinde görmekteyiz.
Kitabın devamında Ali Hoca Kaşkayların
Şiraz şehri hakkında geniş bilgi vermekle kalmamış, giyim kuşam, şehrin
girişleri ve târihî kültürel mirâsı hakkında da okucuyu bilgilendirmiştir.
Okucusu yazarının gittiği şehir hakkında nasıl derinlemesine bilgi sâhibi
olabilir, bir şehri ziyâret ederken aslında neleri dikkatte tutmak lâzım,
bunları öğretmektedir. Yazdığı her satır, her söz Kaşkayları daha fazla nasıl
tanıtabilirim, sevdirebilirim düşüncesi ve hassasiyeti üzerine hesaplanmış gibidir.
Söylediğimize örnek olarak kitabın 32. Sayfasında Kaşkay hanlarının sarayının
tasvirini gösterebiliriz.
Ali Şamil bölge ve bölgedeki
günümüz aydınları hakkında da bilgi verdikten sonra târihte ün salmış Kaşkaylar
hakkında bilgi vermeyi de ihmal etmiyor.
Kitabın tam yarısı, Kaşkay halk bilimi
metinlerine tahsis edilmiştir. Folklor uzmanı yazar gezi için çıktığı seyahatlerinde folklor
metinlerini de toplamayı ihmal etmemiş ve Türk halkiyat ilmine olan hayranlığını
ortaya koymuştur.
Folklor metinlerine göz atarken aslında
aramızdaki yakınlığı, dilimizdeki müthiş benzerliği, anlaşılırlığı gördükçe neden
acaba Kaşkaylar hakkında bunları bilmiyorduk diye düşünmeden edemiyoruz. Sanki
görünmez bir el bizden bir parçayı alıp koparmış ve çok uzaklara atmış gibi.
Oysaki, Kaşkaylar tam yanıbaşımızda, otobüs yolculuğu ile bir kaç saatlik mesâfededir.
Ali Hoca’nın dili, üslûbu zâten çok akıcı
revandır. Fakat Kaşkay metinlerini okudukça aynı tatlı, revan akıcılığın devam ettiğini
gördükçe bugüne kadar bize bukadar yakın, aynı milletten olduğumuz Kaşkayların hakkında
az bilgi sâhibi olmaktan ne kadar utandığımı anlatamam.
Kitap ister halkiyatçı, ister kültür
araştırmacısı, ister sosyolog, ister etnograf ve târihçiler için çok mükemmel
bir ana kaynaktır. Her başlıkta ayrıca bir konu işlenmiş her konu enine boyuna araştırılmıştır.
Okucusunu fazla yormadığı gibi, Kaşkayların târihi, en yakından en uzağa,
meşhur insanları, aydınları hakkında genişçe bilgi alınıyor. Okucu kendisini sanki
bizzat geziye çıkmış gibi hissediyor. Son olarak belirtelim ki, yazar eserinde
sâdece Kaşkaylarla alâkalı bilgi vermekle yetinmemiş, Kaşkaylar hakkında eser
veya yazı yazmış bir çok aydın ve onların araştırmaları hakkında da bilgi
vermiştir. Böylece Kaşkaylar hakkında araştırma yapmak isteyenlerin işini kolaylaştırmıştır.
Kitap için yazara sonsuz teşekkür eder,
okuyucu olarak bu tür kitapların devamının gelmesini dilerim.
aynurqezenferqizi@yahoo.com // (055) 651 36 33
264 sayfalık kitap,
Azerbaycan’dan temin edilebilmektedir.
|
Dr. ALİ ŞÂMİL: 1973’de Bakü’de Azerbaycan Devlet Ali Şâmil’in yayınlanmış 10 kitabı, 150’ye yakın ilmî incelemesi, 500’den çok 1- Kuzey Kıbrıs: (2001), Azerbaycan Millî (*) Burulğan: girdap, su çevrintisi, hortum, rüzgâr çevrintisi, anafor. Ali Şâmil hakkında daha fazla bilgi edinmek http://ali-shamil.tr.gg/Ana-s%26%23601%3Bhif%26%23601%3B.htm |
KUŞBAKIŞI
OSMANLI İMPARATORLUĞU VE AVRUPA
Osmanlı Devleti resmî kayıtlarında devlet için ‘imparatorluk’, pâdişahlar için ‘imparator’
kelimesini kullanmamıştır. Buna rağmen batılı yazarların hemen hepsi, Türk
yazarlardan da hassasiyet zaafına uğrayanlar, ‘Osmanlı İmparatorluğu’ isimlendirmesini kullanmaktan çekinmemişlerdir.
Bu alışkanlık ister istemez kendilerini, yapmacık sevgi gösterisi etiketli ‘Fatma’ya ‘Fatoş’, ‘Emine’ye ‘Emoş’ diye hitap etmenin basitliğinden
kurtaramayanları hatırladıyor.
Fransız yazar Jean-François
Solnon, 15,5 X 23 santim ölçülerindeki 700 sayfalık eseri için tercih ettiği
ismi, uzun yıllar Fransa’da yaşadığı için olmalı, eseri Türkçeye tercüme eden, Ali
Berktay değiştirmek lüzumunu hissetmemiş.
Osmanlı ile Avrupa devletleri arasındaki altı yüz yıllık ilişkilerin
târihi düşünüldüğünde, akla önce savaşlar, fetihler, toprak kayıpları, kısacası
bitmez tükenmez bir çatışma ve bunun yarattığı ruh halleri gelir.
Solnon, eserinde söz konusu ruh halleri ile birlikte, kültür
ilişkilerine de yer veriyor. Bu iç içe
geçişin, ‘çatışma ve karşılıklı
hayranlığın’ zengin târihini ele alıyor.
TÜRKİYE İŞ BANKASI
KÜLTÜR YAYINLARI:
İstiklal Caddesi Meşelik Sokağı Nu: 2 Kat: 4
Beyoğlu, İstanbul. Telefon: 0.212 252 39 91
Belgegeçer:
0.212-243 56 00 bilgi@iskultur.com.tr İnternet: www.iskultur.com.tr
İTTİHAT
VE TERAKKİ
Nasıl Doğdu,
Nasıl Yaşadı, Nasıl Öldü?
İttihat ve Terakki
Partisi, 21 Mayıs 1889 târihinde, Sultan İkinci Abdülhâmid Han’ın tahttan
indirilmesinin, Osmanlı Devleti’nin kurtuluşu için tek yol olduğunu düşünenler
tarafından, İttihad-ı Osmânî adıyla gizli bir dernek olarak kuruldu. Derneğin
kurucuları; İshak Sükûti, İbrahim Temo, Abdullah Cevdet, Çerkez Mehmed Reşid
adındaki dört talebe ile ve sonradan onlara katılan Hüseyinzade Ali Bey,
Konyalı Hikmet Emin Bey, Cevdet Osman, Kerim Sebatî, Mekkeli Sabri Bey,
Selanikli Nâzım Bey, Şerâfettin Mağmumi, Giritli Şefik idi.
Daha sonra İttihat
ve Terakki Cemiyeti adını alacak olan teşkilât, aynı devirde kurulmuş irili
ufaklı diğer pek dernekle birleşerek Osmanlı coğrafyasının en güçlü teşkilatı
hâline geldi. Cemiyet çalışmalarını 1894’ten sonra yurt dışında yürüttü. 23
Temmuz 1908’de İkinci Meşrutiyet ilân edilince Türkiye’de teşkilatlandı ve kısa
zamanda hükümetin üzerinde bir konuma sâhip oldu. Parti hâline geldi, Osmanlı
Devleti’nin yönetimine hâkim oldu, Devleti Birinci Dünya Savaşı’na soktu. Savaş
kaybedilince yöneticileri yurt dışına kaçtı.
Yakın târihimizin en
mühim, en canlı, aynı zamanda da en fecî devri, hiç şüphesiz İttihat ve Terakki
devridir. O dönemi yaşayanlar bile İttihat ve Terakki hakkındaki hakîkatleri
tam mânasıyla bilmiyorlardı. Sonraki yıllarda hakkında yazılanların bir
bölümünde yanıltıcı bilgiler vardır.
Târihî romanlarıyla
tanınan araştırmacı gazeteci yazar Ziya Şâkir (1882-1959), 14 X 23 santim ölçülerindeki 3 ciltlik, 2272
sayfalık eserinde, İttihat ve Terakki Partisi’ni bütün detaylarıyla anlatıyor.
AKIL FİKİR YAYINLARI
Alemdar Mahallesi, Alayköşkü Caddesi, Küçük Sokak
Nu: 6/3 Cağaloğlu, Fatih, İstanbul
Telefon: 0.212-514 77 77 e-posta: bilgi@akilfikiryayinlari.com www.akilfikiryayinlari.com
GÖNÜL HANIM
Müftüoğlu Ahmet Hikmet Bey’in ‘Gönül Hanım’ isimli eseri,
Türk edebiyatında Türklerin ana yurdu olan bölgeyi ve Orhun Âbidelerini ilk defa
ele alan tezli bir romandır. Bu sebeple edebiyat târihimizde ayrı bir yere ve
öneme sâhiptir. Millî Eğitim Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı Cumhuriyet
târihimiz boyunca çeşitli adlar altında Türk ve dünya klasiklerini milletimizin
istifâdesine sunmuşlardı. Bu eserler arasında ‘Gönül Hanım’ da vardı.
Gönül Hanım isimli
roman, yazarın hikâyelerini topladığı ‘Çağlayanlar’ı
tamamlayan bir eserdir.
Müftüoğlu Ahmet Hikmet
Bey’in bu eserini okuyanlar 1800 yıl öncesindeki Türk dünyasına yolculuk edecek,
atalarımızın yaşadığı bölgeler hakkında bilgi edineceklerdir.
Müftüoğlu bu
eseriyle bunalımlar içindeki Türk milletine bunalımdan çıkış yolu olarak Türk
ve İslâm köklerinden kopmadan, eğitime önem vererek medenî milletler içinde
yükselmeyi tavsiye etmektedir.
Orhun Âbideleri: ’Türk’ adının, geçtiği ilk Türkçe
metindir. Aynı zamanda ilk Türk târihidir. Türk devlet adamlarının millete
hesap vermesi, milletle hesaplaşması… Devlet ve milletin karşılıklı
vazifeleri dile getirilmektedir.
Türk nizâmının, Türk
töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün büyük vesikası olan Orhun
Âbidelerine Türk gençlerinin ilk seyahatini okurken onlarla birlikte yorulacak,
sevinecek ve bir yandan da Birinci Dünya Savaşı sonundaki kayıplarımızın
acısını yaşayacaktır. Her şeye rağmen devam eden hayatta, Tolun Bey ve Gönül
Hanım’ın mutluluğuna da ortak olacaklar.
Eserde; her derdin
çâresine giden yolun eğitimden geçtiğine dair ikâz, tekrar tekrar
hatırlatılmaktadır.
