Ziraat Y. Mühendisi Prof. Dr. İBRAHİM ORTAŞ ile Gıda Fiyatlarındaki Artış Hakkında Konuştuk.

Oğuz Çetinoğlu: Son günlerin gündeminde gıda fiyatlarındaki artış var.
İzniniz olursa, sizinle Hocam, bu meseleyi konuşmak istiyorum. Sebepleri
hakkındaki görüşlerinizi lütfeder misiniz?

Prof. Dr. İbrahim Ortaş: Son
dönemlerde gıda fiyatlarındaki artış, konuyu yakından tâkip edenler ve
araştıranlar için bilinmeyen veya beklenmeyen bir durum değildir. Gıda fiyatlarında
yaşanan yüksek artışın en önemli sebebi üretim yetersizliği değil, tamamen
üretim ve taşıma mâliyetlerinin çok yüksek olmasından kaynaklanmaktadır.

Çetinoğlu: Nakliye masrafı her zaman vardı. ‘en önemlisi’
dediğinize göre başka sebepler de olmalı Onlara da bakabilir miyiz?

Prof. Ortaş: Özelliklede
petrole dayalı gübre, mazot ve taşıma girdi mâliyetlerinin doların yüksek                kuruna bağlı olarak oluşturduğu
mâliyet yükselmesi de önemli sebeplerdendir. Tabiî bütünlüklü bir plânlama ve
organizasyon problemi de eklenince gıda tedâriki ve gıdaya erişim problemi can
alıcı bir şekilde yaşanmaktadır. Özellikle geliri ve satın alma gücü düşük
milyonlar için gıdaya erişimi daha da zorlaşmaktadır.

Çetinoğlu: Plânlama ve organizasyon probleminin detaylarını
konuşabilir miyiz?

Prof. Ortaş: 20 Ekim 2021
tarihinde Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birlliği (TMMOB) tarafından
düzenlenen ekonomik, ekolojik ve Mühendislik Boyutları ile GIDA HAKKI konulu
panelde konuştum.

Çetinoğlu: Neler söylediniz?

Prof. Ortaş: Ana başlıkları
ile vereyim:

1-Temel ihtiyaçların başında
gıda temini gelmektedir.

İnsanın geçmişten günümüze temel mücâdelesi ve kaygısı gıda temini ve
sonra da güvenilir ve rahat hayat isteği bulunmaktadır. Abraham Maslow‘un
ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinin temel basamağını mecbûrî fizyolojik
ihtiyaçlardan besin ihtiyacının karşılanması yer alır. Gıdayı sağlıklı ve
güvenli temin etmek temel bir insan hakkıdır ve bu hakkın temininde ‘insanı bütün alt kimliklerinden bağımsız
düşünüp sâdece insan olarak gıdasını sağlayabilmeleridir.’ İnsan yaşadığı
Dünyâ’yı ve içinde bulunduğu evrende kaygılandığı gıda teminatını tehdit eden
temel faktörlerin başında;

Hızla artan dünya nüfusu,

Kullanılabilir tarım alanlarının amaç dışı kullanılması,

Artan çevre sorunları,

Temiz su kaynaklarının hızla azalması,

Hızla azalan verim düşüşü ve ürün kalitesi,

Dünya kaynaklarının dengesiz dağılımı, gibi yapı ile alâkalı birçok
temel problemler bulunmaktadır.

Günümüzde 7.8 milyar insan dünyanın gelişim farklılıkları, gelir
dağılımındaki adâletsizlik gıdaya erişimi engelleyen önemli bir faktördür. Dengesiz
gelişim bir bütün olarak doğayı, insanlığı ve gıda teminini tehdit eden temel
faktörlerdir. Hızla artan nüfusun tarım üzerinde yaratığı gıda temin etme hakkı
toprağın aşırı kullanılmasına yol açmakta. Diğer tarafta nüfus artışının
yerleşim yerleri üzerinde yarattığı barınma meselesi tarım topraklarının
maksadı dışında kullanılmasına yol açmaktadır. Şehrin tabiî sınırlarının
dışında büyümesi sonucu birinci sınıf tarım topraklarının yapılanmaya yerleşime
açılınca tarım alanlarının maksat dışı kullanımının yaygınlaşması insanın gıda
kaynaklarını azalmaktadır.

Çetinoğlu: Teknoloji çağındayız. Topraksız da sebze ve meyve
yetiştirilebiliyor. Dönüm başına verimi artıracak yöntemler devreye alınabilir.
Diye düşünüyorum. Fakat üreticilerin düşüncesinde destek alımları ön plânda yer
alıyor. Ne dersiniz Hocam?

Prof. Ortaş: Evet,
düşünebilir, düşünülmeli. Çiftçiler desteklenmese gıda fiyatlarındaki artışlar
daha da artabilir. Diğer tarafta artan fakirlik, gelir ağlımı
dengesizliği çiftçilerin pahalıya mal olan tarım girdilerinden gübre, mazot ve
kaliteli tohum alamaması küçük üreticiyi üretim yapmaktan çıkararak kentlerin varoşlarına
yığarak, işsiz ve gıdaya erişmede problem yaşar duruma getirmektedir. Üretimin
üzerindeki mâliyet artışların azaltılmaz veya üreticiye destek sağlanmazsa kışa
girerken başta sebze üretimi ve gelecek yılın buğday üretimi verimi düşüklüğü
yaşanabilir. Son yıllarda artan gıda fiyatlarındaki artışın sebepleri arasında
gösterilen girdi mâliyetlerinin ötesinde ciddi plânlama problemlerinin de olduğu
görülmektedir.

Çetinoğlu: Hoşgörünüze sığınarak arz edeyim Hocam, Bütün
çözümleri, ‘destek, alabildiğine destek, sonsuza kadar destek beklemek’
suretiyle devletten beklemek, çağ dışı bir yönetim sistemidir. Devlet desteği
talepleri aslâ bitmez. ‘Plânlama’ demiştiniz. Aksaklığın ana kaynağı plânlama
hatâsı olabilir mi?

Prof. Ortaş: Tarım ürünleri
ithalat yerine tarım alanlarının üretime alınması plânlanmasının yapılması
gerekir. Türkiye’de ihtiyaç duyulan tarım ürünlerin yeterlilik sınırı
altındaki ürünleri için çiftçiler ile birlikte üretim plânlanmasının yapılması
eksikliği çekilen ürünlere özel ekim alanları ve teşviklerin sağlanması dışa
bağımlılığı azaltabilir.

Çetinoğlu: Türkiye bir tarım ülkesidir. Toprağı geniştir, ürün
verimi yüksektir. Daha da yükseltilmeli. Gıdada ithalât imkânını kullanma
mecburiyetinde kalınması ayıp ötesi bir yönetim zâfiyetidir.  

Prof. Ortaş: Ciddî bir plânlama
yapılarak çiftçi, tarım ve tüketici korunarak gıda güvencesi sağlanabilir.

Ülkenin ihtiyaç duyduğu temel gıda üretiminin uzun vâdeli olarak
devletçi anlayışla plânlanması gerekiyor. Üreticilerin üretimden kopmaması ve
sürdürülebilir tarım yapmak için çiftçilerin gübre, mazot ve ihtiyaç kredileri
desteklenmesi yanında alım garantisinin verilmesi gıda güvencesi için elzem
gözüküyor. Tarladan sofraya gıda güvencesini sağlamak için araçların fiyat
üzerindeki spekülatif etkilerinin kaldırılması, taşıma ve lojistik giderlerin azaltılması
ve küçük çiftçilerin ürünlerini doğrudan halka ulaştıracak mekanizmaların oluşturması
gıda güvencesinin sağlanmasına yarımcı olacaktır.