Vatan demek tek bir milletin yurdu demektir.
Bu ezeli ve ebedi hakikati anlamak için vatan mefhumunun ilmi tarifini anlatmak gerekmektedir.
Eğer vatan denilen şey bir kuru topraktan ibaret olsaydı, birçok milletler için müşterek bir vatan düşünülebilirdi. Fakat vatan topraktan ibaret değildir. Toprak vatan mefhumunda bir unsurdan ibarettir. Bir memleketin kuru bir coğrafi saha vaziyetinden milli bir vatan haline yükselebilmesinde güzellikle verimlilik gibi tabii veyahut ferdin bütün insanlık haklarını temin eden yer olmak gibi içtimai ve siyasi vasıfların bile hiçbir tesiri yoktur. Tabiat güzelliği de toprak zenginliği dünyanın her yerinde bulunabileceği gibi insani ve siyasi haklardan istifade imkânı da bir toprağın vatan sayılmasına sebep değildir. Çok defa insanlar en zalim idarelerde en ağır haksızlıklar altında bile vatan mefhumuna can vermekte tereddüt etmemişlerdir.
Toprağın vatanlaşması için mukadderatla, maneviyatla, tarihle ve ataların kemikleriyle yoğrulmuş olması lazımdır.
Vatan kelimesi atalar toprağı ataların kemikleri bulunan toprak olarak anlatılır.
Vatan kahramanlarını, mabetlerini, milli bayramlarını, dini ilahilerini ve mukaddes toprağını bir sur içinde saklayan beldedir. Vatandaşın canı, namusu, dini, ataları ve her türlü hakları ancak bu sur’un içinde emin olduğu için vatan demek sade bir kuru toprak demek değil. Ferdi o toprağa bağlayan manevi bağlardan oluşan bir vatandır. Vatan sevgisi atalarını tek bir mefhum içinde sevmekten başka bir şey değildir.
Bu milli hassasiyetler Türk zekâsının asırlardan beri muhtelif sanat sahalarında vücuda getirdiği büyük eserlerle halkın kalbinde yer tutan şeylerden meydana gelen bir vatandır. Vatanın topraktan ibaret olmayışı işte bundan dolayıdır. Toprak unsurunun yanında bazen Dede Efendinin bir bestesi veyahut minarelerinde ezanların susmadığı bir ses, bazen Süleymaniye gibi bir camii, bazen Fatih’in bütün azametiyle sağmış olduğu mütevazı bir türbe, bazen eski bir kumaş parçası veyahut bir çoban kavalı, bir tulum, kemençe sesi, davul zurna sesi bir vatan parçasıdır.
Eğer yaşamak istiyorsak unutmamalıyız ki vatan mefhumunun mukaddesatıyla, maneviyatını soyarak onu çırılçıplak kuru bir toprak haline getirmemek hedefimiz olmalıdır. Vatan topraklaşınca millet vatansızlaşır.
Bayrakları bayrak yapan üzerindeki kandır
Toprak eğer uğrunda ölen varsa vatandır.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda
Şuheda fışkıracak toprağı sıksan şuheda
Canı cananı bütün varımı alsında huda
Etmesin tek beni vatanımdan dünyada cüda.
