Menekşe Ebrusu Önder Cankurtaran
Orta Asya dillerinden Çağatayca’da “hare gibi, damarlı” anlamına gelen ‘Ebre’ kelimesi Ebru sanatının bilinen ilk adıdır. İpek Yolu ile İran’a gelen sanat, burada ‘Ebri’ (Bulutumsu, bulut gibi) olarak isimlendirilmiştir. Daha sonra Türklerle birlikte Anadolu’ya gelen bu sanatın adı ‘Ebru’ olarak dilimize yerleşmiştir.
Ebru sanatının nerede ve ne zaman başladığı kesin olarak bilinmemektedir. Tarihi tesbit edilmiş en eski ebru 1447 yılına ait olup, Topkapı Sarayı’nda bulunmaktadır. Ebru tarihinde bugüne kadar tesbit edilebilen ilk ebrucu “şebek” Mehmed Efendi’dir. Ebru yapımı ve terkiblerini anlatan en eski belge
Menekşe Ebrusu Önder Cankurtaran niteliğindeki “Tertib-i Risale-i Ebri” adlı eserde adı geçer. Ebru tarihinde bilinen en önemli üstadlardan biri de Hatib Mehmed Efendi’dir (vefat t. 1773). Günümüzde “Hatip” adı ile anılan ebru türünü bulmuştur.
1846 yılında vefat ettiğini bildiğimiz Şeyh Sadık Efendi’nin, ‘Ebru’yu Buhara’da öğrendiği ve iki oğlu Hezarfen Edhem ve Nazif Efendilere de öğrettiği bilinmektedir. Son Osmanlı ebru üstadlarının en önemlilerinden Necmettin Okyay (1883-1976) üstadı Edhem Efendi gibi birçok hünerlerin (okçuluk, mürekkepçilik, aharcılık, hattatlık, mücellitlik, gül yetiştiriciliği…) ustasıydı. ‘Çiçekli Ebru’ları ilk uygulayan kişidir. Ebru Sanatını oğulları Sami (1910-1933) ve Sacit (1915-1998) ile yeğeni Mustafa Düzgünman’a (1920-1990) öğretmiştir.
Günümüzde bu sanatı devam ettiren ustalar arasında Niyazi Sayın, Fuat Başar, Alparslan Babaoğlu, Timuçin Tanaslan, Ugur Derman, Sadrettin Özçimi gibi birçok isim mevcuttur.
Ebru sanatı, Osmanlı döneminde devlet belgeleri ve resmi yazışmalarda zemin olarak kullanılmıştır. Ayrıca, cilt sanatının yanı sıra, hat sanatında zemin ve pervaz olarak kullanılmıştır. Günümüzde Hat sanatının, sanat atölyelerinde çoğalmasıyla birlikte, fonda kullanılan bu desenli kağıdın da değeri artmış, çerçevelenecek kadar önemsenmiştir.
Ebru sanatında battal, gel-git, taraklı, hatip, şal ebrusu, somaki(mermer) ebrusu, hafif ebru, akkase ebru, kumlu-kılçıklı ebru, yazılı ebru, çiçekli ebru gibi çeşitler vardır.
Not: Kaynak Ebru Hocası Dilek Özsöz
