Kabadayılarda toplumun kaybolmuş figürlerindendir. Ancak kabadayıları ve külhanbeyleri birbirine karıştırmamak gerekmektedir.
Bir önceki yazımda izah etmeye çalıştığım gibi, külhanbeyler son zamanlarında, XIX. yy. sonlarında olumsuz yönde değişime uğramışlardır. Özellikle İstanbul’un huzurunu bozan zümreler, kopuk takımları haline gelmişlerdir. Serkeşlik, sarhoşluk, hırsızlık, dolandırıcılık, kadınlara sarkıntılık gibi türlü edepsizlikleri sergileyen kişilerdir.
Kabadayılar ise Osmanlı İmparatorluğu döneminin yaşamında fevkalâde seçkin bir yere sahip önemli kişilerdir.
Kabadayılar, mahallenin cesur, gözüpek, babayiğit, merhametli, şefkâtli, mazlumun koruyucusu, mağdurun savunucusu, onurlu, özü sözü doğru, mert kişileridir. Bulundukları yörenin huzuru ve güveni için her türlü olumsuzluğa karşı koyan ve kendilerine özgü kuralları olan insanlardı.
Kabadayılar ağırbaşlı, yardımsever, namuslu ve güvenilen efendi insanlardı. Mahallenin kadınlarını, kızlarını korur, delikanlılarının içki, kumar ve zararlı alışkanlık edinmemeleri için çaba gösterirlerdi. Semtin âciz, yoksul ve yetimlerinin koruyucusu ve yardımcısıydılar.
Devletin yetkililerine karşı çok itaatkâr ve saygılı olurlardı. Mahallenin ileri gelenleri ve semtin karakol âmirleri , kabadayılara önem verirler ve sözlerine güven duyarlardı. Bu karizmatik kişiler iyi insanların dostu, kötülerin ise korktuğu adamlardı. Kabadayılar güçlü kuvvetli kişilerdi. Silâh kullanmayı zorunlu olmadıkça sevmezlerdi. İşlerini gerektiğinde meşhûr Osmanlı tokadı ve yumruklarıyla, bilek gücüyle hallederlerdi.
Kabadayıların önemli bir özellikleri de, hiçbir zaman en sert tartışmalarda ve kavgalarda bile, içinde ana, kadın, kız lafı geçen kötü söz söylememeleriydi. Küfür etmemeleriydi. Buna riayet etmeyenleri de, hiç affetmezler, sarfettikleri bu sözlerden dolayı pişman ve perişân ederlerdi.
Kabadayıların önemli bir görevleri de racon kesmek idi. Racon aslen İtalyancadan dilimize girmiştir. Kelimenin aslı, “ragione”dir. anlamı, akıl, mantık, hak, hukuk, aklı selim demektir. Herhangi bir konuda anlaşmazlığa düşenler, meselenin halli için müracaatlarını kabadayılara yaparlardı.
Kabadayılardan oluşan heyet her iki tarafı da dinler ve kararını verirdi. Verilen karar kesin olurdu. Taraflar karara uyarlarsa konu kapanırdı.
Racon için başvuran her iki tarafta karara itiraz ederse aralarında ölümüne dövüşürlerdi (çok nâdir). Kararı biri kabul eder diğeri kabul etmediği koşulda, hükmü kabul etmeyen, yanlızlığa itilir itibarını kaybederdi, itibarsızlaştırılırdı.
Değişen dünya, yaşam koşullarını da değiştirmiştir. Artık zamanımızda ne kabadayılar ne de külhanbeyleri kalmıştır. Ama romanlarda, senaryolarda, mizâhi oyunlarda vs. yaşayacaklardır.
