Rusça Kaynaklara Göre Turan Coğrafyasında (Kuzey) Kafkasya – (7)

Erken ve Orta Tunç Çağı’nın başında
Dağıstan ve Dağlık Çeçenya dağlarında, büyük ihtimalle daha organize ve sosyal
olarak daha gelişmiş sınıflara ait olan toplu mezarların ve diğer mezarların
ortaya çıkması özellikle sosyal öneme sahiptir. Ekonomik ve sosyal ilişkilerde,
bozkır kültürlerinin temsilcileri ile Kuzey-Batı ve Orta Kafkasya’nın daha
büyük topraklarındaki sakinler ve Hazar kültürlerinin temsilcileri Dağıstan’da,
son aşamasında akrabalarının cenaze töreninde gözle görülür farklılıklar göstermektedir.
Novosvobodnenskaya mezarlarındaki tekerlekli araba kalıntılarının özellikle
erken buluntuları ile bağlantılı olarak kültür veya Maykop-ovosvobodnenskaya
topluluğu, arabaların Kuzey Kafkasya’da ortaya çıkma ve buradan Orta Doğu ve
Avrupa’ya yayılma olasılığı hakkında soru soruldu, ancak böyle bir yorum sorun
tartışılıyor bunlar yeraltı mezarlığının yerel varyantlarının tarihsel ve
kültürel topraklarında değişen derecelerde dağıtıldılar. Topluluk ve bölgenin
doğusunda (Utamış ve diğerleri) tekerlekli ulaşımın ortaya çıkması ve bölgedeki
önemli bir sosyal değişimin ve geçiş sürecinin bir yansıması olarak
düşünülmelidir. Bu durum bölgenin nüfusunu niteliksel olarak yeni bir devlete
dönüştürmüştür. Bu en gelişmiş yerel toplulukların olduğu varsayılabilir. Dış
etkiyi hisseden ve içinde yabancı bileşenler bulunan aşiret ilişkileri, uzun,
çok aşamalı bir toplumsal yaşam sürecinin oluşumu ve başlangıcı tabakalaşma,
farklılaşma ve tabakalaşma ataerkil kabile toplumlarında zaten belirli
bağımlılık biçimlerinin olduğu tespit edilmiştir. Mülkiyetten ve kişisel
özgürlükten yoksun bağımlı insanlar, her şeyden önce yabancı ve yabancı
tutsaklar arasındadır. Sosyal konumları kölelere yakındır. “ataerkil kölelik”
kullanılır ve ataerkil köle kategorisi öne çıkar ancak, bu olgunun bölgedeki
ölçeğini yeniden üretmek zordur, çünkü bu dönem için gerçek arkeolojik
materyaller tek bilgi kaynağıdır. Aşağılık ve bağımlılık belirtileri şunları
içerir: Önde gelen envanter dışı veya düşük envanterli mezarlara eşlik eden,
cenaze törenindeki itaat göstergeleri kompleksler, özel olarak öldürülen
insanların ritüel cenazeleri, kafatasları veya insan iskeletlerinin diğer
bireysel parçalarıdır. Bu tür olaylar bölgede tarihsel gelişimin farklı
aşamalarında meydana gelmiş, ancak sosyal ilişkilerin düzeyi ve doğası hakkında
geniş genellemeler ve sonuçlar çıkarmak için kayıtlı vakalar nadirdir[1].

Erken Tunç Çağı’nın sonunda Maykop
kültüründen sonra, sosyal evrimin ilerici süreçleri yavaşladı, ancak devam etmiştir.
Zor bir sorun, ünlü dolmen kültürünün taşıyıcılarının durumu D. Ö III-II
binyılda Batı Kafkasya’da yaygındır. Büyük ve yapısal olarak karmaşık anıtsal
taş mezarların inşası ve bunlara eşlik eden hesaplar, platformlar, taş höyükler
vb. çok emek gerektirerek ustalar ve birçok insan tarafından hazırlanmıştır[2]. Kuzey
Kafkas İskitlerinin sosyal gelişimi sorunu tartışmalıdır. 19. yüzyıldan başlayarak
bazı bilim adamları, oldukça gelişmiş ve farklı olmasına rağmen, İskitlerin
sosyal sistemini sınıf öncesi kabile olarak kabul ettiler. M İ. Rostovtsev,
İskit toplumunu “askeri-feodal” olarak adlandıran ilk kişidir, Yani
İskitler arasında askerler “özel bir sınıftır”.[3] İskitler
arasında “nüfusun özel bir askeri sınıfının, özel bir askeri örgütlü
aristokrasinin” varlığını kurmuştur. Rusyadaki daha sonraki araştırmacılar da,
askeri aristokrasinin varlığını ve ayrıcalıklı konumunu kabul etmekte
hemfikirdir. Özel bir yönüde, bu sosyal tabakanın sadece erkekleri değil, aynı
zamanda “Amazonlar” gibi asil kadın savaşçıların mezarlarına yansıyan buluntuları
da içerdiği gerçeğiyle ilgilidir. İskit toplumunda, yoksul topluluk üyeleri de dâhil
olmak üzere bağımlı insanların da olduğu genel olarak kabul edilir ve çoğunlukla
bunlar mahkumlar arasından gelen kölelerdir. Ancak toplumsal ilişkilerin
doğası ve genel düzeyi, halen İskitler’de belirsiz bir şekilde yorumlanmıştır.
1930’ların ortalarından itibaren egemen Rus tarihçiliğinde, köle sahipliğinin onaylanması
konusundaki konum İskit sistemi herkes tarafından desteklenmemiştir. Hukuk
tarihçisi S.V. Yuşkov 1940’larda İskit devletinde üç yol arasında bir çatışma
olduğu görüşünü dile getirmiş: ataerkil, köle sahibi ve feodallerdir. Bunlar
arasında, gelişme sürecinde, kadınlar feodal sistemi kazanacaktır. M İ.
Artamonov, farklılaşmış İskit toplumunun henüz sınıf düzeyine ulaşmadığı ve
askeri kaldığı düşüncesine geri dönmüştür. İskit toplumu demokratiktir
ve kölelik çoğunlukla yerel kalmış ve üretimde önemli bir rol oynamamamıştır.
B.N. Grakov ve öğrencileri, D. Ö. 7. yüzyılın 1. yarısında bunu tahmin
etmektedir. Bir İskit kabile birliği, ilgili tek etnikli kabilelerin birlik
olarak ortaya çıkmıştır. D.Ö 5. yüzyılın sonuna kadar tarıma dayalı göçebe
unsurlar vardır. D. Ö. 5. yüzyılın sonundan 4. yüzyılın başlarından itibaren İskit
toplumu askeri-demokratikti, ancak yönetici kraliyet gücünün özelliklerine
sahiptir. İskit ve Yunan dünyaları arasında bir ara devlet köle sahibi bir
devlet ortaya çıkmıştır. 1970’lerin başında V.A. Ilinskaya ve A.I. Terenozhkin,
İskit toplumunun erken sınıf ataerkil-feodal bir toplum olduğu görüşünü dile
getirmiştir. Aynı zamanda, A.M. Khazanov’a göre İskit devleti ve toplumu
erken az gelişmiş sınıf yapıları olan bir toplumdur.  Herhangi bir sınıfın geri dönüşü olmayan
baskınlığı söz konusu değildir. Daha sonra E.P. Bunyatyan, İskit toplumunu
bir mülk veya mülk sınıflı toplumu olarak tanımlamıştır. Daha kabul
edilebilir bir terim olarak F.Kh. Gutnov için İskitler tabakalı bir toplumdur”.
Son derece ilginç bir sosyal olgu, kadınların Sauromatian ve Sarmatya
toplumundaki önemli konumunu vurgulamıştır. Eski yazarlar, “Savromat halkının
bir kadın tarafından yönetildiğine” dikkat çekmiştir. Onlara göre “Sauromatlar…
hanımlarına her konuda itaat ederler…”. Sauromatyalı kadınların ata bindiği,
dövüştüğü, ok attığı ve fırlattığı bildirilmiştir. Savaşta kızlar, üç düşmanı
öldürmeden evlenemezdiler. Evli kadınlar sadece acil durumlarda savaşlara
katılmışlardır. Kocalarıyla birlikte ya da onlarsız ava çıkarlar ve erkeklerle
aynı kıyafetleri giymişlerdir. Bununla bağlantılı olarak, arkeolojik açıdan
Güneydoğu Avrupa’daki Amazonların (Fotoğraf. 3.)  mevcudiyetinde ve derecesinde bunlar sorunlu
meseledir[4].

Fotoğraf.
3. Bir Amazon Kadın Savaşçı, Antik Grek resmi

Kırmızı
Figürlü Vazo

Zengin kadınların çeşitli bozkır
topluluklarında varlığı ve dağılım derecesi silahlı definler ve dini
faaliyetlerde ifade edilmiştir. Unutulmamalıdır ki, “kadın savaşçılar” Kuzey
Kafkasya’da da bulunmuştur. Antik yazarlardan Strabon vd.  Amazonları özellikle Kafkasya’da göstermeleri
tesadüf değildir. Erken bir aşamada bir dizi kitle hareketi ve yeniden
yerleşimin yanı sıra sosyo-politik eylemler sonucunda Kafkasya ve güney Rus
bozkırlarındaki İskitlerin yerini alan yoğun Sarmat kabileleri sosyal gelişme
düzeyinde hızlı gelişmiş Bu yazılı kaynakların verileri ve arkeolojik olarak
kaydedilmiş gerçeklerle kanıtlanmıştır[5].

Sarmat kabile adının temelinin aor-
Aors’un Sarmat kabile adının temelinin, Oset dilinde sabitlenmiş ve “beyaz” anlamına
gelen ors (urs) terimi olduğu varsayılmaktadır. Etnik isimlerdeki “beyaz” ve “hafif”
sıfatları, kural olarak, özgür, “asil” bir kabileyi veya ona bağlı “Kara-Halk”
ile ilgili olarak bir kabilenin bir kısmını belirtir. N. N. Velikaya., S.L.
Dudarev., S.N. Savenko’nun bu ifadesi Türk tarihindeki “ak budun-kara budun”
sosyal tanımı ışığında değerlendirilmelidir. Ak Tatar- Kara Tatar,
Ak-Tork-Kara-Tork (Ak-Çerkes-Kara-Çerkes) vb. bunlardan bir kaçıdır. Türklerde
yöneten yönetilen açısından mutlak sınırlar yoktur liyakata göre geçişlidir.
Metehan’ın babası Kara-budunda iken Hun devletinin başına geçebilmiştir. Bundan,
Aorsların kabile adının sosyal bir çağrışımı olduğu ve Sarmatyalı-Alanların
diğer Sarmat kabilelerine göre baskın bir konuma sahip olan bölümünü belirlemeye
hizmet ettiği sonucuna varılabilir. Sonuç olarak, Batlamyus’un Alanorlarının
kabile adı, büyük olasılıkla “Ak-Alanlar”, lehçe anlamına gelebilir. Bir
varyasyonu başka bir Sarmat kabilesinin adıdır – aynı sosyal çağrışımla “parlak
Alanlar” anlamına gelen “Roksolany” bu anlama gelir. Aynı zamanda, bilim
adamları bunun D.Ö. IV-I yüzyıllarda olduğunu belirtiyorlar. Kuzey Kafkasya’nın
orta ve kuzeydoğu bölgelerinin çoğunun yerel nüfusu arasında, sosyal
tabakalaşma henüz önemli ölçüde ulaşmamıştır. Sosyal farklılıklar ve düzeyi yumuşatılmıştır.
Kuzey Kafkasya Alanları’nın erken dönemdeki sosyal yapısına ilişkin bilgiler az
ve parça parçadır. Ancak mevcut malzeme temelinde Alan toplumunun yapısı
hakkında bir fikir edinilebilir. Sosyal hiyerarşinin tepesinde askeri-klan
aristokrasisi vardı, çünkü Alanların ilk zamanlarda sık görülen
Transkafkasya’nın zengin tarım bölgelerinde ve Roma İmparatorluğu sınırlarında
askeri birlikleri vardır. Bu Alan toplumunun sosyal evriminde önemli bir
faktördür. Alan soylularının zenginliği, Kuzey Kafkasya’daki mezarlık
alanlarındaki buluntularla değerlendirilebilir. Elit gömülerde bulunan mezar
eşyalarının bolluğu ve çeşitliliği başta Boğaziçi (Bosfor-Bosforos[6]) ve
Transkafkasya menşeli olmak üzere çoğunlukla yabancı değerli eşya ve
mücevherlerle de doludur. Alan atlılarının ana silahları uzun kılıçlar,
mızraklar, kement, oklar, yayalar, koruyucu metal deri veya kemik pullu veya
zincir zırhlardır. Ana kuvvet ve Alan ordusunun çoğu süvaridir. Ağır silahlarla
birlikte süvari – esas olarak soylularının temsilcilerinden oluşan tamamen
korunaklı zırlı atlılar (katafraktlar) (Şekil.5.), Sarmatyalılar ve Alanlar da
daha çok sayıda hafif silahlı süvari oluşumuna sahiptir. Alanlar arasında yaya
ordusu popüler ve sosyal açıdan önemli değildir çünkü yardımcı işlevleri yerine
getirirler. Kitlesel savunma sırasında esas olarak topluluk milisleri şeklinde
kuruludur.  Kişisel niteliğe örnek olarak
D. Ö son yüzyılların mezar höyük komplekslerinde bulunan bireysel
kafataslarının gömülmesi gösterilebilir. Kuzey Osetya – Alan bölgesinin düz
kısmında ve diğer bazı bölgelerinde kafatasları çeşitli dönemlere ait gömülerde
belgelenmiştir. Ancak bunlar özellikle ana Kafkas sıradağları’nın hem dağlık
eteklerinde hem de düz bölgelerde, mezarlarda her iki tarafta Tunç Çağı ve
Erken Demir Çağı’na aittir.[7]

Şekil.5.
Sarmatlarda tamamen korunaklı zırlı atlılar (katafrakteri)