Dokuzuncu Kocaeli Kitap Fuarı, ilimize, özellikle de çocuklara; kitaplarla tanışma, yararlı etkinliklerle buluşma adına, bulunmaz fırsatlar sunarak sona erdi.
Her yaş insanımızı, kitapların gizemli dünyasında gezdiren fuar, sanırım üzerine düşen işlevi fazlasıyla yerine getirmiştir.
Umarım, toplum olarak hepimizin şikâyetçi olduğu “kitap okumama” sorununa da bir nebze çare olmuştur.
Yeterince kitap okumayışımızın, birden çok nedeni var elbette ki. Bunları yeniden ele almak istemiyorum. Ancak, çocuklarımızın daha çok kitap okumasını istiyorsak, onlara sunacağımız kitaplar da, her bakımdan kendilerine uygun ve kaliteli olmak zorundadır.
Çocuk kitabı, çocuğun yazılı ve görsel kültürle iletişimini sağlayan önemli bir araç, okuma alışkanlığı edinmiş bir birey olarak, yetişkinler dünyasında yer almasını belirleyen etkili bir uyarandır.
Bu anlamda çocuk kitaplarının, hem dış yapı (biçimsel), hem de içyapı (içerik) özelliklerine uygun olarak hazırlanması gerekmektedir.
Çocukların kullanımına sunulan kitapların yapısal nitelikleri, ileride okuma kültürü edinmiş bireylerin yetişmesi için bir alt yapı oluşturmalıdır.
Çocuklar, genellikle değişik boyutlardaki kitapları karıştırmaktan hoşlanırlar. Çocuğun el ve göz yapısına uygun, hacim ve ağırlık yönünden de taşınabilir olmasına özen gösterilmelidir.
Kitaplar, çocuğun sayfalarını rahatça çevirebileceği, günlük yaşamında dilediği an kullanabileceği, kullanırken de zorlanmayacağı bir araç özelliği taşımalıdır. İlköğretim çağındaki çocuklar için hazırlanacak kitapların 16 X 23 cm boyutlarında olması beklenir.
Çocukların kitaba saygı ve sevgi duymalarını sağlayan en önemli etkenlerden biri de, kitaplarda kullanılan kâğıttır. Kitabın görsel etkisini yansıtan, baskı niteliğini artıran, uzun süre kullanılabilirliğini sağlayan en temel öge kâğıttır.
Bu nedenle çocuk kitaplarında kullanılan kâğıdın, dayanıklı, kolay kırışmayan, yıpranmayan, kirlenmeyen, mat, birinci veya ikinci hamur kâğıt olması gerekir.
Özellikle, baskının arka yüze yansımasına; resimlerin ve yazıların üst üste binmesine, renklerin değişmesine, dağılmasına, harflerin iyi okunmamasına neden olan düşük gramajlı kâğıt kullanımından kaçınılmalıdır.
Çocuğun ilgi ve beğenilerini devindiren bir kapak, onun kitaba ve okumaya yönelik olumlu duygu ve davranış geliştirmesine neden olur. Kapaktaki görsel tasarım, sanatsal bir anlatım ile çocuğun ilgisini kitaba yöneltmeyi, çekmeyi başarabilmelidir.
Ailede okuma geleneğinin oluşturulabilmesi ve yerleştirilebilmesi için kitapların uzun süre özelliklerini yitirmeden ve dağılmadan kullanılması gerekir.
Bunun için, çocuk kitaplarında, kısa sürede dağılan tel zımbalı cilt yerine, sırttan tutkalla yapıştırılmış dikişli cilt yeğlenmeli, ciltleme kusurlarının olmamasına dikkat edilmelidir. Ayrıca, kenarları düzgün kesilmiş kitapların seçilmesine özen gösterilmelidir.
Kitap, çocuk için, bir eğlence, bilgilenme ve duyarlık kazanma aracıdır. Okuma eyleminin alışkanlığa dönüşmesi ile kitap arkadaşlığı arasında sıkı bir ilişki olduğu bilinmektedir.
Sayfa düzeni, estetik bakımından, okumayı ve izlemeyi rahatlatmalıdır. Sayfa düzeninde resim, metin ve sayfa kenarlarındaki boşluklar arasında göze hoş gelen bir bütünlük ve sayfada bulunan tüm öğeler arasındaki oransal uyum, estetik dengeyi sağlayan temel etkenlerdir.
Bu nedenle, çocuk kitabı çizerlerinin çocuğun dünyasını iyi tanıyan, onun ilgi ve gereksinmelerini iyi bilen usta sanatçılar olması gerekir.
Çocukta resim yapma, resim diliyle iletişim kurma isteğinin uyanması ve kitapla çocuk arasında sevgi bağı oluşması için, sanatçı duyarlığı ile yapılmış resimlere gereksinim vardır.
Çocuğun renkli ve devingen dünyasına resmin anlatım diliyle girmeyi başarabilen bir çizer, onların dil gelişimlerine de katkı sağlamış olur.
Çocuk kitaplarındaki resimlerin vazgeçilemez özelliği estetik değerleridir. Çocuklara, yalnızca kitap sayfalarını doldurma amacıyla yapılmış, özensiz, sevimsiz, tekdüze anlatımlı resimlerin yer aldığı kitaplar alınmamalıdır. Hiçbir şeyin çocuğun duygu ve düşünce sağlığından daha önemli olmadığı hatırdan çıkarılmamalıdır.
Bazı kitaplar ne denli ucuz olursa olsun, çocuğa özgü duyarlıkların gelişimine katkı sağlamayacaksa çocukların kullanımına sunulmamalıdır.
Nitelikten ödün verilerek hazırlanmış bir kitabın ucuza satılması, çocuklara sunulması için haklı bir gerekçe oluşturmaz. Önemli olan kitabın fiyatı değildir.
Çocuğun gelişim evrelerine uygun yaşantılar kazandırmaya aday kitapların seçimi konusunda gösterilecek duyarlık, çocuğun eğitimine verilen önemin de somut bir kanıtı olacaktır.
Çocuklara seslenen kitap resimlerinin, estetik kaygı ön planda tutulmak koşuluyla, daha çok, renkli olması beklenir. Ancak, istenilen niteliklere sahip olsa bile, baskı sırasında renkleri karışmış resimlerin yer aldığı kitaplar da çocukların kullanımına verilmemelidir.
Çocuk kitaplarında kullanılacak harflerin, çocukların yaşlarına uygun olarak, gözü yormayacak, onların sözcükleri rahat okuması ve anlamlandırmasına olanak sağlayacak boyutlarda olması beklenir.
Harfler net olmalı, kolay okunabilmelidir. Harf, sözcük ve satır aralarındaki boşluklar sayfa düzenindeki tasarımı bütünlemeli, sayfaya sevimlilik ve görsel bir çekicilik katmalıdır. Satır aralarındaki boşluklar da harflerin boyutlarıyla orantılı olmalıdır.
Okulöncesi dönemdeki çocuklar için hazırlanan kitaplarda, okuma hızını düşürmeyecek, 24 punto, 22 punto ve 20 punto büyüklüğünde ve normal kalınlıktaki harflerin kullanılması gerekir.
Satır sonlarında sözcüklerin bölünerek hece çizgisinin kullanılması; tümcelerin sayfa sonlarında bitirilemeyerek yeni sayfaya taşınması, çocukların okuma hızı önünde engel oluşturur.
Çocuk kitaplarında tema, açık, kesin ve yalın olmalıdır. Çocuğun en çok ihtiyaç duyduğu şey sevgidir. Kitaplardaki, sevgi, dostluk, barış ve güven duygularıyla örülmüş anlatımlar, onların demokratik bir kişilik geliştirmeleri açısından önemli bir işlevi yerine getirir.
Kitaplarda yaşama sevgisi, insan sevgisi, doğa ve hayvan sevgisini ele alan konular içinde çocuklarla sevgiye ilişkin duyarlıklar paylaşılmalıdır. Çocukların anlam dünyasına uygun kurgularla insanlığın çalışkanlık, doğruluk, yardımseverlik gibi evrensel değerleri buyurgan olmayan ifadelerle çocuklara duyumsatılmalıdır.
Kitaplarda, çocukların güven duygusunun gelişimine katkı sağlayacak, onların ilgilerini çekebilecek; eğlenmelerini, gülmelerini sağlayabilecek olaylar işlenmelidir.
Çocuklarımızın duygu ve düşünce güçlerinin gelişmesi, dengelenmesi, yüreklerinde ve belleklerinde insanca duyarlıklar oluşturulabilmesi için, kitaplarda ele alınan konular, kaynağını hep sevgiden almalıdır.
Tüm sorunların çözümünün sevgi ve saygıya dayalı iletişim süreçlerinde aranması gerektiği çocuklara sezdirilmelidir. Baskı ve şiddet hiçbir zaman tavsiye edilmemelidir.
Çocuklar, ayrımcılığı özendiren, onların hoşgörü dünyalarını zedeleyen kitaplardan uzak tutulmalıdır. Bu konuda en büyük sorumluluk ise öncelikle anne, baba ve öğretmenlere düşmektedir.
Masal ve masalımsı türlerin dışındaki kitaplarda, kahramanların ruhsal ve fiziksel özellikleri abartıya kaçılmadan betimlenmelidir. Kahramanların, özellikleriyle gerçekçi ve inandırıcı olması beklenir.
Çocukların kitapla bir sevgi bağı oluşturulabilmeleri için, kahramanlar, gerek fiziksel gerekse kişilik özellikleriyle ilginç ve sevimli kılınmalıdır.
Çocuk kitaplarında, kahramanlar ulaştıkları başarıları hak etmeli; verilen uğraşının sonunda elde edilen başarı çocukların da somut olarak görebileceği bir nitelik kazanmalıdır. Kahramanların yaşamları rastlantılara ve şansa bağlı olaylarla büyük değişimler göstermemelidir.
Olaylar, gereksiz ayrıntılardan arındırılmalı; kısa, açık ve anlaşılır bir gelişim çizgisi izlemelidir. Olaylar arasındaki geçişler, çocuğun ilgisini ve merakını sürekli canlı tutabilecek anlatım özellikleriyle gerçekleştirilmelidir.
Türkçemizin anlatım olanaklarının, çocukların dil gelişim evrelerine ve anlam dünyalarına uygun olarak ustaca sergilendiği kitapların, çocukların dil birikimine önemli katkılar sağladığı bilinmektedir.
Çocuğun, anlama ve anlatma gereksinmesini dilin anlatım güzelliği ile karşılamayı başarabilen kitaplar, doğal bir etkileşim ortamı oluşturarak çocukları öğretme ve öğrenme süreçlerine de hazırlar.
Kitaplarda eskimiş, yıpranmış ve yabancı sözcüklerden arındırılmış, anlaşılır ve rahat bir anlatım dili benimsenmelidir. Dil yanlışı yapılmamalı, yazım ve noktalama işaretleri yerli yerinde kullanılmalıdır.
Anlatımda argo söyleyişlere, çocukların, kullanımında güçlük çektiği bağlaçlara (aksi halde, mademki, gerçi vb.) yer verilmemelidir.
Çocuk kitaplarında öğüt veren yaptırımcı anlayış yerine, çocukları eğlendirirken düşündüren, düşündürürken de eğlendirmeyi başaran bir yaklaşım esas alınmalıdır.
Doğruyu yanlış, iyiyi kötü gibi göstermek, çocuğun sağlıklı bir değerler sistemi oluşturmasında sorunlar çıkarır.
Kitaplar, çocukların kendi cinsiyetleri içinde kişiliklerini bulmalarına ve geliştirmelerine yardımcı olmalıdır. Erkekler ağlamaz, kızlar uslu olur vb. yargılara yer verilmemelidir.
Kitaplarda denetimci ve otoriter tavırlar onaylanmamalı, demokratik kültürün birey ve toplum yaşamındaki önemi sezdirilmelidir.
Kitaplar, çocuğun iç denetimini geliştirmesine katkı sağlamalıdır. Kitaplarda fiziksel ve onur kırıcı cezalar onaylanmamalı.
Kitaplarda, bireysel ilişkilerde ortaya çıkan her sorunun, öncelikle konuşularak, iletişim kurularak çözümlenebileceği sezdirilmelidir.
Kitaplar, çocukların benlik kavramının ve güven duygusunun oluşumuna katkı sağlamalıdır.
Kitaplar, çocuklarda sorgulama, deneme ve araştırma isteği uyandırmalı, girişimci bir kişilik yapısı edinmeye özendirmelidir.
Kitaplar, çocuğun doğasına ve gelişim evrelerine uygun bir yaklaşımla, yaparak-yaşayarak öğretme ve öğrenme anlayışını yansıtmalıdır.
Kısaca, çocuğun yazılı ve görsel kültürle iletişimini sağlayan kitap, onu bedensel ve ruhsal bakımdan en mükemmel şekilde yetiştirerek hayata hazırlamalıdır.
Bu bakımdan çocuk kitaplarının, dış yapı özellikleri olarak; başta kâğıt olmak üzere kitap kapağı, sayfa düzeni, resim, harf konuları ve içyapı özellikleri olarak da; tema, konu, kahramanlar, plan, dil ve anlatım bakımından çocuğun dünyasına uygun biçimde hazırlanması elzemdir.
Kocaeli kitap fuarında kendisini kanıtlamış yayınevlerinin, yukarıda özelliklerinin sıraladığımız kalitede yazılmış kitaplarla hizmet verdiklerini sevinerek gözlemleme fırsatımız oldu.
Fakat bu sevindirici hizmetlerin yanında, sadece çocuklarımızın harçlıklarını kapmaya odaklanmış, kalitesiz çok sayıda çocuk yayınlarına da rastladık.
Geleceğimiz ve ülkemizin umudu olan sevgili çocuklarımızın hayallerini çalmaya kimsenin hakkı yoktur. Öncelikle anne babalar ve öğretmenler bu konuda çok duyarlı olmalı, çocuklarını kitap seçiminde yalnız bırakmamalıdırlar.
Bundan daha önemlisi de, kitap yazma, basma ve dağıtma sorumluluğunu alan kişi ve kuruluşlar, çocuklarımızın sağlığını, geleceğini ve mutluluğunu, para kazanmaya tercih etmemelidirler.
Sevgiyle kalın…
