Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü

Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü, 1956 yılında klonal bazda kavak fidanı yetiştirmek ve halka dağıtmak maksadıyla “Kavak Fidanlık Müdürlüğü” adı altında İzmit’te kurulmuştur. Bir hazırlık devresinden sonra, FAO’nun da katkılarıyla bu fidanlık, halk tarafından yapılan geleneksel kavakçılığı modern kavakçılığa dönüştürmek, bu alanda uygulamalı araştırmalar yapmak ve edinilen bilgileri halka yaymak maksadıyla bir araştırma kurumuna dönüştürülmüştür. İsmi de Uluslararası Kavakçılık Komisyonu üyelerinin iştiraki ile 24 Nisan 1962 tarihinde “Kavakçılık Araştırma Enstitüsü” olarak değiştirilmiştir.

Enstitüye daha sonra Okaliptus türleri üzerinde de araştırma ve geliştirme çalışmaları yapma yetkisi verilmiştir.

1968 yılında çalışma alanı daha da genişletilerek, faaliyet kapsamına diğer hızlı gelişen orman ağacı türleri dahil edilmiştir. Bu meyanda özellikle hızlı gelişen türlerle “Plantasyon ormancılığı” konusunda araştırmalar yapmak ve Türkiye’de plantasyon ormancılığının geliştirilmesine, yaygınlaştırılmasına yardımcı olmak amaçlanmıştır.

Halen Enstitünün resmî adı, “Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü” şeklindedir.

Müdürlüğün günümüzdeki amacı kısaca Türkiye kavakçılığını ve hızlı gelişen orman ağacı türleri ile tesis edilen plantasyon ormancılığını geliştirmek maksadıyla uygulamalı araştırmalar yapmak, araştırma sonuçlarını, yeni bulgu ve teknolojileri uygulayıcıya iletmek ve uygulamaları izlemek olarak özetlenebilir.

Enstitüsü, halen aşağıdaki uluslararası ormancılık kuruluşlarının resmî üyesidir:

IUFRO (International Union of Forest Research Organizations = Uluslararası Orman Araştırma Kuruluşları Birliği) -1972

IPC (International Poplar Commissione = Uluslararası Kavak Komisyonu)- 1962

EFI (European Forest Institute = Avrupa Orman Enstitüsü)- 2002

Enstitü, EUFORGEN (Avrupa Orman Genetik Kaynaklar Programı) bünyesindeki Avrupa Karakavak Ağı’nın (Populus nigra Network) da üyesidir.

Ülke Kavakçılığına Katkısı

“Kavakçılık”, Türk halkının yüzyıllardır yapageldiği, geleneksel ve yegâne odun üretim biçimidir. Türkiye’de halkın “kavak” dışında odun elde etmek amacıyla bir başka ağaç yetiştirmediği görülmektedir. Bu durum ormanca fakir olan ülkemizde odun talebini karşılamakta büyük önem arz etmekte ve hemen tamamının devlet tarafından yapıldığı ormancılık işletme harcamalarında dolaylı olarak önemli tasarruf sağlamaktadır. Kavak üreticileri sayesinde Devlete hiç para sarf ettirmeden odun üretimine ciddi boyutlarda katkı sağlanmış olmaktadır. 

Ülkemizde kavakçılık, sulamaya müsait tarım arazilerinde, yeterli taban suyunun bulunduğu yerlerde veya akarsu boylarında halk tarafından yapılmaktadır. Kavakçılığın halk tarafından yapılmasının başta gelen sebebi, kavak ağacının çok çabuk büyümesi ve bu sayede insanların öncelikle kendi ihtiyaçlarında kullanacakları yuvarlak odunu kısa zamanda karşılayabilmeleridir. Bunda en büyük rolü, mevcut mevzuatta kavağın orman ağacı, odununun da orman ürünü sayılmaması, diğer orman ağaçları gibi birtakım resmi denetimlere, izinlere tabi olmaksızın serbestçe yetiştirilmesi, odununun alınıp satılması oynamaktadır. Diğer taraftan, kavak diğer mevsimlik tarım ürünleri gibi yoğun bakıma ve ilgiye ihtiyaç duymamaktadır. Yıllık fiyat, pazar talebi, iklim vs değişikliklerden fazla etkilenmemekte, üreticiyi pazarlama konusunda sıkıntıya sokmamaktadır.

Önceleri klasik tarzda ve dar dikim aralıklarıyla ve muhtelif karakavak (Populus nigra) varyeteleriyle yapılan klasik kavakçılığa, 1946 yılında denetimden uzak bir şekilde melez kavaklar katılmaya başlamıştır. Ancak, Türkiye’nin gelecekte muhtemel bir odun açığıyla karşı karşıya kalacağını gören ormancıların önayak olmasıyla ve İzmit’te kurulan “Kavak Fidanlık Müdürlüğü” sayesinde 1955 yılından itibaren kavakçılık modern yetiştirme tekniklerine kavuşmaya başlamıştır. Bu fidanlığın 1962 yılında “Kavakçılık Araştırma Enstitüsü” isimli bir Enstitü haline dönüştürülmesiyle de Türkiye Kavakçılığı bilimsel olarak ele alınmış ve halka modern kavakçılık teknikleri öğretilmiştir.

Bu maksatla, o yıllarda kavakçılıkta en ileri ülke olan İtalya ile işbirliği içinde ciddi bir çalışma başlatılmıştır. Öncelikle İtalya’dan ithal edilen ve bir Avrupa-Amerika karakavağı melezi olan I-214 numaralı klon üretime alınmış ve halka dağıtılmıştır. Bir taraftan da, Türkiye’nin hangi yöresinde hangi tür veya klonların daha başarılı olacağı, daha yüksek verimle yetiştirileceği araştırılmaya başlanmıştır. Bu arada farklı tür ve klon arayışlarına da girilmiş, melezleme çalışmaları yapılmış, bulunan veya ithal edilen üstün nitelikli fertlerle ülke çapında kurulan kavak fidanlıklarında klonal üretime geçilmiştir.

Fidan üretimini, 80’li yılların ikinci yarısına kadar Orman Bakanlığı’na bağlı Devlet Orman Fidanlıkları üstlenmiştir. Orman Fidanlıklarında kavak fidanları yetiştirilerek herhangi bir kâr gayesi güdülmeksizin halka satılmıştır. Zamanla halkın kavakçılıkta tecrübe kazanmasıyla, özel girişimcilerin desteklenmesi politikaları çerçevesinde özel şahısların da fidan üreticiliği yapmasına izin verilmiştir.

Kavak Odunu Üretimi ve Ülke Odun Hammmaddesi Üretimine Katkısı

Türkiye’de halen, coğrafi bölgelere ve buraların iklim şartlarına uygun şekillerde çeşitli kavak klonları kullanılarak kavak odunu üretimli yapılmaktadır. Dikimlerde, İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun soğuk iklim şartlarında daha çok dona dayanıklı Anadolu, Gazi ve Kocabey isimli yerli karakavak klonları kullanılmaktadır. Bunlar genellikle dar dikim aralıklarıyla (3X3 m) yetiştirilmektedir.

Diğer bölgelerde ise daha geniş dikim aralıklarıyla (5×5, 5X6, 6×6 m gibi), daha çok Amerika karakavaklarının veya Avrupa-Amerika karakavak melezlerinin klonları kullanılmaktadır. Bunlardan da başta gelenler I-214 numaralı İtalya menşeli klon ile, bir Populus deltoides klonu olan ve halk arasında “Samsun” olarak bilinen I-77/51 nolu klondur. Enstitü tarafından birkaç yıl önce “İZMİT” adıyla tescili yapılan ve üretme kazandırılması öngörülen yine bir başka Deltoides klonu ise henüz fidanlık aşamasındadır.

Avrupa-Amerika karakavaklarının en yaygın olarak yetiştirildiği bölgeler, Adapazarı-Hendek-Düzce ovaları başta olmak üzere, Trakya ve Ege’nin taban arazileri veya sulanabilir akarsu boylarıdır.

50’li yıllarda 300.000 m³ olduğu tahmin edilen geleneksel kavak odunu üretimi, Enstitü’nün çalışmaları sayesinde 90’lı yıllarda 150.000 ha sahada 4.000.000 m³‘e ulaşmıştır. Bu rakamın, 22.000.000 ha olduğu beyan edilen devlet ormanlarından, Orman Genel Müdürlüğü’nün yılda sadece 7-8 milyon m³ odun üretimi yapabildiği dikkate alınacak olursa, ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır.

Ancak kavakçılığın her türlü teşvik ve ilgiden uzak olması sebebiyle bu üretimde günümüzde bir miktar düşme görülmüştür. Halen 125.000 ha’da 3.000.000 m³ kavak odunu üretildiği tahmin edilmektedir.

Araştırma Müdürlüğünün Katıldığı Uluslar Arası Projeler,

• FAO/SF:41/TUR-6 Türkiye Kavakçılık Enstitüsü Projesi (FAO-1962-1969

• § FAO/TUR/71-521 Türkiye Endüstriyel Ormancılık Plantasyonları Projesi (FAO, 1972-1976)
• § FAO/TUR/82/003 Hızlı Gelişen Yapraklı Tür Orman Plantasyonları Projesi (FAO, 1982-1987)
• § FAO/TCP-TUR/8852 Türkiye’de Yenilebilir Mantar Türleri Araştırma ve Üretim Projesi (FAO,n 1987-1990)
• § FAO/TUR/88/001 Kağıt Hamuru Üretimine Uygun Okaliptüs Türlerinin Seçimi Üzerine Araştırmalar (FAO, 1989-1995)
• § FAO/TCP-TUR/6651 Yakındoğu Bölgesinde Ormancılık ve Hayvancılık Eğitimi Projesi (FAO,
• § PDP/TURKEY Türkiye Kavakçılığını Geliştirme Projesi (İtalya, 1988-1999)
• § TARP/TURKEY Türkiye Tarımsal Araştırma Projesi (FAO, 1992-2002)
• § Özbekistan’da kavakçılığı Geliştirme Projesi (TİKA, 2010-2014) 

Enstitümüz, bugüne kadar aşağıdaki uluslararası toplantıları düzenlemiştir:

• IPC 16. Genel Kurul Toplantısı (İzmir – 1980)

• IPC/TCP/RAB/8854 Uluslararası Kavak Komisyonu İcra Komitesi Toplantısı (Sapanca- 1994)
• IUFRO/TURKEY Hızlı Gelişen Plantasyonların Yönetimi (İzmit – 2002)
• Türkiye’de Endüstriyel Plantasyonların Tesisi konulu Uluslararası Çalıştay (2003 -İzmit)
• FAO ile birlikte İzmit’te yapılan Söğüt ve Kavak Çalıştayı (Temmuz 2009)  

Bunlardan başka Enstitü tarafından yedi adet Milli Kavak Komisyonu toplantısı düzenlenmiştir.

Ayrıca Enstitü, Orman Fakülteleri, TÜBİTAK, Orman Bakanlığı’na bağlı Genel Müdürlükler, Araştırma Müdürlükleri, kavak yetiştiricileri ve Özel Ormancılık Şirketleri ile işbirliği içinde çalışmaktadır.

Arge ve Eğitim Çalışmaları

Enstitü, sonuçlandırılan araştırmaların uygulamaya aktarılması için; 208 Teknik Bülten, 22 Çeşitli Yayın, 2 Kitap, 31 Dergi, 16 Broşür yayınlamıştır. Ayrıca uygulamacılara ve kavak yetiştiricilerine yönelik bilgilendirme toplantıları yapmaktadır. 

Kavakçılık Alanındaki Hedefler 

Türkiye’de mevcut potansiyel kavak alanı 300.000 hektarı geçmektedir. Günümüzde üretim yapılan saha 125.000 ha, üretim miktarı ise 3 milyon m³ civarındadır. Hedefimiz potansiyel sahanın tamamında kavakçılık faaliyetlerinde bulunarak 10 milyon m³ üretime ulaşabilmektir. 

Giderek artan çevre sorunlarının çözümüne de katkıda bulunmak maksadıyla; özellikle karbon depolama, karbon değişimi, kirli toprak ve suların temizlenmesinde kavağın kullanımı konularını dikkate alarak, kavak odunu üretimini arttırmak konusunda araştırma ve geliştirme çalışmalarına yoğunlaşmak gerekmektedir.

Bunun için ülke kavakçılığının kısa ve uzun dönemli amaçları aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Genetik ıslah çalışmalarına ağırlık vererek odunda kalite ve kantite yönünden verimi arttırmak
• Kavakçılık konusunda meslek içi eğitimler düzenleyerek tatbikatçılara yeni bilgileri ulaştırmak; üretici ve tüketici üzerinde eğitim çalışmaları yaparak verimliliği arttırmak
• Fidanlıklarda klonal kontrol yaparak klon karışıklıklarının önüne geçmek
• Milli Kavak Komisyonu toplantılarını zamanında düzenleyerek ve alınan kararları uygulayarak Komisyonun etkinliğini arttırmak, üretici – tüketici – araştırmacı koordinasyonunu sağlayarak sektörün sorunlarının çözülmesine katkıda bulunmak
• Kavak odunu üretici ve tüketicileri birliklerinin zaman geçirilmeden kurulmasını, bu sayede fiyat istikrarını sağlamak
• Orman teşkilatı taşra kuruluşlarının kavakçılık konusunda halka yardımcı olmasını, uygun yerlerde kavak plantasyonları kurulması konusunda halkı yönlendirilmelerini sağlamak.
• Kavak odunu üretiminde saha ve miktar envanterine çözüm getirmek; bu maksatla tarımsal ürünler envanter çalışmalarıyla işbirliği yapmak.

Sonuç

Kavak ve Hızlı Gelişen Orman Ağaçları Araştırma Müdürlüğü yaklaşık 50 yıldır, çoğu doktora ve yüksek lisans yapmış uzman teknik elemanlarla Kocaeli’den ülkemizin tamamına hizmet vermeye ve ülke ekonomisine katkı sunmaya devam etmektedir.