Ey insan bil ki, şu âlemin fena ve yok olmasından sonra; sana refakat, arkadaşlık ve yoldaşlık etmeyen bir şeye kalbini bağlamak sana lâyık değildir.
Ey insan bil ki, senin içinde yaşadığın asrın / yüzyılın sönmesi, yok olması ve tükenmesiyle; seni terk edip arka çeviren ve özellikle ruhların kıyamete kadar bekleyeceği; yani dünya ile ahiret arasındaki bir yer olan berzaha doğru yaptığın sefer ve yolculuğunda, sana arkadaşlık etmeyen fâni / geçici şeylere kalbini bağlamak akıllıca bir iş değildir.
Ey insan bil ki, bilhassa seni kabir kapısına kadar uğurlamayan, özellikle bir iki sene içinde ebedî / sonsuz bir firak ve ayrılık ile senden ayrılıp, günahını senin boynuna takan bir şeye bağlanmak sana yakışmıyor.
Ey insan bil ki, meydana gelmesi hâlinde, sana rağmen seni terk eden fâni, ölümlü ve geçici şeylere kalbini bağlamak akıl kârı değildir.
Ey insan! Eğer aklın varsa; uhrevî / ahirete ait değişmelerinde, berzahî / kabir hayatıyla ilgili tavırlarında ve dünyevî / dünyaya ait değişimlerinin çarpışmaları altında ezilen, bozulan ve ebedî seferde sana arkadaşlığa gücü yetmeyen işleri bırak, önem verme. Onların yok olmasından dolayı üzülme.
Ey insan bil ve kendi mahiyet ve aklına şöyle bir bak ki, senin lâtifelerin / kalbine bağlı hassas his ve duyguların içinde öyle bir lâtife, his ve duygu var ki, ebedden / daimî, devamlı ve sürekli olmaktan ve Ebedî Zat’tan yani Allah’tan başkasına razı olamaz. Ondan başkasına yönelemez. Ondan başkasına ilgi duyamaz. Ondan başkasına sevgisini gösteremez. Masivaya / Allah’tan başka hiçbir varlığa razı olamaz. Hiçbiri ey insan seni mutlu kılamaz. Hatta bütün dünya sana verilse bile, o fıtrî / doğuştan gelen kalbî ve manevî ihtiyacının yerini alamaz. Seni tatmin edemez. Seni doyuramaz.
Ey insan! İşte o şey; senin lâtife, duygu ve hislerinin sultanıdır. Öyleyse her şeyi bir maksada uygun ve hikmetle / gayeli olarak, benzersiz bir şekilde yaratan Fâtır-ı Hakîm’in yani Allah’ın emrine boyun eğen o sultanına itaat et, kurtul.
Ey insan! Kur’an’ın düstur, kaide, prensip ve ilkelerindendir ki, Cenabı Hakk’dan başka hiçbir şeyi; ona tapacak bir derecede kendinden büyük sanma. Hem, sen kendini hiçbir şeyden kibirlenecek derecede büyük tutma. Çünkü mahlukat; herkesin ve her şeyin kendi hâl ve dilleriyle tapan ve tapınır olmaları bakımından birbirine eşittirler. Hepsi Allah tarafından yaratılmış olmaları hesabiyle yine birdirler. Tüm yaratılanlar; bir ve aynı yaratana sahip olmakla birbirine eşit olup, hepsinin yaratılmış olmaktan ötürü de birbirine karşı üstünlük yanları yoktur.
Ey insan bil ki, his yanılması ve duyuştaki aldanış yüzünden; geçici dünyayı ölümsüz, daimî ve sonsuz görüyorsun. Etrafına, çevrene ve dünyaya baktığın zaman; bir derece sabit / değişmez buluyorsun. Bu sebeple fâni / geçici olan nefsini, yani kendini de, aynı şekilde o bakışla sabit ve kalıcı sanıyorsun. Bundan dolayı yalnız kıyametin kopacağından dehşet alıyorsun. Sanki kıyametin kopmasına kadar yaşayacaksın gibi, sadece ondan korkuyorsun.
Ey insan! Aklını başına al. Sen ve hususî dünyan; hiç durmadan bitiş noktasına doğru yol almakta. Bu durumda, senin bu yanıltıcı hissin ve boş sözlerin şu misal ve örneğe benziyor:
Bir adam, elinde olan aynasını bir eve veya bir şehre veyahut bir bahçeye karşı tutsa; sırf görüntüden ibaret olan bir ev, bir şehir veya bir bahçe o aynada görünür. Küçük bir hareketle aynanın o şeylere karşı duruşu değişse; o hayalî / görüntüden başka bir şey olmayan ev, şehir ve bahçeye karışıklık düşer. Aynanın dışındaki gerçek ev, şehir ve bahçenin devam ve duruyor olması senin için artık bir şey ifade etmez. Çünkü aynadaki ev ve sana ait olan şehir ve bahçe, yalnız aynanın sana verdiği imkân ve ölçü nisbetindeydi. Dayanak aradan kalkınca, ona dayanan da kendiliğinden yok olur. İşte senin hayatın ve ömrün de bir ayna gibidir. Senin dünyanın direği, aynası ve merkezi; senin ömrün ve hayatındır. Her dakika o ev, o şehir ve o bahçenin ölmesi mümkündür. Harap olması ihtimal dâhilindedir. Bu şekilde her dakika senin başına yıkılacak ve senin kıyametin kopacak bir durumdadır. Madem öyledir. Sen bu hayatına ve dünyaya çekemedikleri ve kaldıramadıkları yükleri yükletme.
