II – Arşiv Vesikalarının Diliyle Ermeni Mezalimi
Dâhiliye Nezâret-i Celilesine (İçişleri Bakanlığı’na)
Devletlü efendim hazretleri,
Bağçecik Nâhiyesinin Ferhadiye karyesinden olup Bağçecik ile Sekban (Seymen) İskelesi vasitâtında (ortalarında) böcek-hânelerde (ipek böceği fabrikasında) ikâmet etmekde olan Hasan ve Şa’ban‘ın meskenleri evvelki gece tarz-ı tekellümlerinden (konuşma şekillerinden) Ermeni oldukları anlaşılan 15 kişi tarafından basılarak 1 çift karasığır öküzüyle 1 buzağı ve 1 re’s (baş) inek ve 1 kebir (büyük) kazan ahz ü gasp ettikleri (çaldıkları) anlaşılmış ve icra kılınan tahkikât (yapılan araştırma) ve taharriyat (inceleme) neticesinde mevadd-ı mesrûka-i ma’ruzâ (çalınan malzemeler) Bağçecik‘in Kumluk Mahallesi‘nden Köknar oğlu Ohannes‘in hanesinde bulunarak sened mukabilinde (senet karşılığı) sahibine teslim edildiği ve tahkikât (soruşturma) devam etmekde bulunmuş olduğu arzolunur.
Ol bâbda (bu hususta) emr ü ferman hazret-i men lehü’l-emrindir (emir ve yetki yüce makamınızındır).
Fî 12 Cemâziye’l-ahır, sene [1]337 ve fî 14 Mart, sene [1]335 (1919)
İzmit Mutasarrıfı (imza)
(Şifreli ve çok acil)
Ermeni cem’iyyât-ı siyasîsinden Taşnaksanyan Fırkasının mütarekenâmenin akdından beri fi’iliyyata ve ciddi teşebbüsâta başladığı ve ez-cümle Rusya‘dan avdet eden (geri dönen) Otacıyan nâmında bir şahıs Adapazar ve İzmit havalisi Ermeni köylerine gönderilenleri gibi Rusya‘dan gelüb Bolşevik efkâr ve amâl-ı reddiyesiyle (fikir ve karşı emelleri) işbu’ 150 – 200 Ermeni neferâtı (milis) da İzmit‘e lenger-i endaz (demir atan) Amerika vapurunda amele sıfatıyla istihdam edilmek bahanesiyle İzmit’e sevk etdikleri ve bunlardan maada (başka) İzmit ve Adapazarı kurasına sevk edilen cem’iyyet-i mezkûre efrâdından (Taşnak elemanlarından) Adapazarlı Vahan Kabadayı‘nın, Nersis Samuel Hamparsomyan, Şirak, Ardas Haçin Klapçıyan, Antranik ve Bağçecik’li Kirkor, Aram, Agop ve birâderi Minasil Stabyan Andrabasyan, Ohannes Davidyan, Matosyan Leon namlarındaki eşhasın bir çete teşkil ederek mukaddemâ (öncelikle) tehcir edilmiş Ermenilerin yerlerine iskân ettirilen muhâcirîn-i İslâmiyye’ye (Müslüman muhacirlere) taarruz etmeleri melhûz bulunduğu (ihtimali olduğu) istihbâr kılınmışdır (haber alınmıştır). Bu bâbda fevk’al-âde mütebassırâne (olağanüstü dikkatli) davranılarak mahall-i emin (yer güvenlği) ve asayiş-i usül hudüsuna (güvenlik hadiselerine) meydan verilmemesi ve eşhas-ı mezkurenin (anılan şahısların) ahvâl ü harekâtının sûret-i münâsebede (ilişki şekliyle) tarassud etdirilerek (gözlemlenerek) zuhur edecek en ufak bir hâdiseden derhal Nezarete (Bakanlığa) ma’lûmât i’tâsı (bilgi verilmesi).
Fi 24 Mart sene 335 (1919) Nâzır nâmına Müsteşar Keşfî
Devletlü efendim hazretleri;
İzmit’e tâbi’ Bağçecik‘in İrşâdiye Karyesinden (Beylik Köyü) Kocamanoğulları‘ndan Ali Bayrakdaroğlu Yusuf Çavuş 9 Teşrin-i evvel (Ekim) sene 335 (1919) tarihinde İcâdiye (Ali Mezarı) Karyesinden Tatarköyü‘ne (İhsaniye) gider iken esnâ-yı râhda (yolculuk sırasında) eşhâs-ı mechûle (bilinmeyen kimseler) tarafından katl edilmiştir.
İzmit Mutasarrıf Vekili Bende
Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi
Geçenlerde Bahçecik‘te Ermeni yetimlerine bakan İngiliz ve Amerikan misyonerlerinin evine silah atılması ve köylü Ermenilerin de aynı şekilde karşılık vermesi üzerine İngilizlerin Bahçecik’e 20 kişilik bir Hint Askeri Birliği getirttiklerini ve 3 Kasım 1919 tarihinde General Floud ile görüştüğümde buna itiraz ettiğimi arz etmiştim. Bundan 4 gün önce yine böyle bit tüfek ve tabanca sesi üzerine Hint Askeri gelişi güzel karşılık vermiştir. Bu durum karşısında sabah burada bulunan Jandarma Umum Kumandanlığı müfettişlerinden Kaymakam Vasıf ve Alay Kumandan Vekili Aziz Efendi‘ler İngilizler tarafından davet edilmekle beraber bir miktar Hint Askeri ve mahalli temsilci Mösyo Gambel önce Bahçecik’e giderek kendi kendilerine tahkikatta bulunmuşlardır. İngilizler zabıtamıza da önemli bir şey olmadığını söyleyip Döngel Köyü‘ne uğramışlar ve orada Lâz Şeyh Mustafa Efendi adında birini tutuklamışlardır. Temsilciye, Hint Askeri orada kaldıkça Ermenilerin cesaretlerinin arttıracaklarını, İngilizler tarafından himaye edildikleri fikriyle sebepsiz yere silah atmaktan ve sürekli dikkat çekmekten vazgeçmeyecekleri yazılmış ve askerlerin çekilmesi konusunda açıklamalarda bulunması istenmiştir.
Arz olunur.
17 Kasım 1919 Mutasarrıf Ali Suad
H. Tarih: 06/R/1336 (1918), Dosya No: 47, Gömlek No: 32, Fon Kodu: DH.EUM.2Şb
Bahçecik‘in Kılıç Arslan Mahallesi‘nde tarlada bulunan dinamitlerin, Ermeni tehcirinden evvel silah taharriyâtı (araması) sırasında Ermenilerce gömüldüğünün anlaşıldığı..
Tarih: H. 04/Ra/1337 (1918), Dosya No: 20/-01, Gömlek No: 1//52, Fon Kodu: DH.İ.UM
Seferberliğin başlangıcında (1914) kıtalarından firarla İzmid ve civârında bir çete kurarak Müslümanları öldürüp altın ve ziynet eşyalarını çalan, Yuvacıklı Vahan Çetesi‘nden geri alınan mezkûr eşyaların sâhib-i meşrûlarına (gerçek sahiplerine) iâde edilmesi hakkında İzmid Mutasarrıfı Süreyya Bey‘e tahrirât (yazışmalar).
Tarih: H. 16/C/1337 (1919), Dosya No: 1, Gömlek No: 48, Fon Kodu: DH.EUM.AYŞ.
Bahçecik‘de sâkin Batum mültecilerinden Receb ve Vesile’nin hanesine girip Vesile’yi yaralayarak para ve eşyasını gasb eden Bahçecikli Sehak Artin’in yakalandığının İzmit Mutasarrıflığı’ndan bildirildiği..
Tarih: H. 01/Za/1337 (1919) Dosya No: 50/-2 Gömlek No: 30 Fon Kodu: DH.KMS.
İzmit dâhilinde katlolunan Ermenilerle, Ermeniler tarafından katlolunan İslâmların
katillerinin yakalanmasına çalışıldığı..
Tarih: H. 28/Z/1337 (1919) Dosya No: 22 Gömlek No: 69 Fon Kodu: DH.EUM.AYŞ.
Bağcılar karyesini basarak Hatipler köylü Mesud‘u öldürüp Kâmil Çavuş‘u yaralayan
eşkiyanın Yeniköy Rumlarından oldukları ve İzmit‘e bağlı Mihaliç (Gündoğdu) köyünde oturdukları, Eşkiyanın yakalanması için tahkikatın genişletildiği..
www.devletarsivleri.gov.tr/kitap/belge/2600belge/126.doc (DH.EUM.AYŞ, 1/27).
GÜNAY, Yrd. Doç. Dr. Bekir, Ermeni Meselesi ve Tehcir, KBB Kültür Yayınları, Sayfa 107, İzmit, 2006 (Dosya No: 97, Belge No: 244, Tarih: 1337.C.21 – Belgenin orijinalini son bölümde bulabilirsiniz).
GALİTEKİN, A. Nezih, Gölcük – Tarihçe ve Kültür Mirası Eserler, Sayfa 205, Gölcük Belediyesi Yayınları, İzmit, 2005 (Belgenin orijinalini son bölümde görebilirsiniz).
A.g.e., Sayfa 173 (BOA, DH.KMS, 56-2/25).
www.devletarsivleri.gov.tr/katalog/ (Osmanlı Arşivi Rehberi)
