Türk Dünyası
Türkler, Avrasya olarak adlandırılan geniş bir coğrafyada dağınık olarak yaşamaktadırlar. Türk dilleri ailesine mensup çeşitli dil ve lehçeleri konuşan halk grubudur. Tarihî ve kültürel ortaklıklara sâhiptirler.
Türk dilleri, Altay dilleri ailesinin bir alt kolunu oluşturur. Türklerin büyük bir çoğunluğu 10. yüzyıldan itibaren İslam dinini kabul etmiştir. Ancak Gagauzlar, Çuvaşlar ve Sahalar gibi Hıristiyanlığın Ortodoks koluna mensup olan, Altaylar gibi geleneksel çoktanrılı inanç kültürlerine mensup Türk toplulukları da vardır.
Günümüzde Türklerin toplam nüfusu 300.000.000 ‘a yakındır. Türkçeyi ikinci dil olarak konuşanların sayısı 30.000.000 ile 50.000.000 arasında tahmin edilmektedir.
Sovyetler Birliğine dâhil olan cumhuriyetlerin bağımsızlıklarını kazanmasıyla birlikte, Türkçeyi resmî dil olarak kabul eden devletlerin sayısı 7’ye çıkmıştır. Bu ülkeler Türkiye, Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkmenistan’dır.
Yukarıdaki ülkelerden başka, Rusya, İran, Çin, Tacikistan, Ukrayna ve Afganistan’da Türkçe konuşan azınlıklar önemli bir sayı tutarlar. Osmanlı Devleti’nin yayılma alanında bulunan Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya ve Irak’ta Türkçe konuşan azınlıklar bulunur. Ayrıca modern dönemdeki işçi göçleri sonucunda, Almanya, Hollanda, Fransa ve İsveç gibi Avrupa ülkelerinde önemli Türk toplulukları oluşmuştur.
Diğer Ülkelerdeki Türkler:
Yukarıda anılan bağımsız devletler dışında, Rusya Federasyonu’na ait olan bazı özerk cumhuriyetlerde Türk dilleri resmî dil veya resmî dillerden biri konumundadır: Altay, Başkurdistan, Çuvaşistan, Dağıstan, Hakas, Karaçay, Balkar, Tataristan, Tuva, Taymir ve Saha. Bunların her birinin bayrağı, parlamentosu, kanunları ve kendi resmî dilleri vardır.
Çin’de Doğu Türkistan Muhtar Cumhuriyeti, Moldova’da Gagavuzlar’ın yaşadığı Gagavuzyeri, Ukrayna’da ise Kırım bölgesi özerk statüye sahiptir.
Rusya Federasyonu içinde şu şehirlerde Türk toplulukları yoğun olarak bulunur: Astrahan, Samara, Barnaul, Stavropol, Orenburg, Tobol, İrkutsk, Novosibirsk, Kazan.
İran’da Tebriz, Erdebil, Urmiye, Zengan ve Hemedan bölgeleri, Kuzey Irak’ta Kerkük, Gürcistan’da Ahıska, Çin’de Kansu bölgesi, Yunanistan’da Batı Trakya, Afganistan’da Mezar-ı Şerif çevresi, Romanya’da Dobruca’ın batısında Kobro nehri çevresi, Bulgaristan’ın Rodop ve Deliorman bölgeleri, yerleşik Türk halklarının yoğun olarak yaşadığı bölgelerdir.
‘Türk’ adına tarihte ilk defa 6. yüzyıl ortalarında Orta Asya’da Türk İmparatorluğu’nu (Kök Türk veya Göktürk adıyla da bilinir) kuran bir boy veya aşiretin adı olarak görülür. Daha eski Çin kaynaklarında sözü geçen Tu-kyu veya Tue-kue halkının Türkler olup olmadığı konusunda çeşitli görüşler mevcuttur.
Türk İmparatorluğu’nun kazandığı büyük prestijden ötürü, daha sonraki yüzyıllarda aynı dili konuşan (Oğuzlar, Kırgızlar, Türgişler gibi) çeşitli boylar da ‘Türk’ adını benimsemiştir. Ancak Sibirya’daki Sahalar (Yakutlar), Volga Bulgarları ve Çuvaşlar gibi merkezden uzak bazı boyların tarihte ‘Türk’ adını hiç kullanmadığı görülmektedir. Bu grupların Türk halklarına dâhil edilmesi modern etnografik tasniflerin sonucudur.
Türklerin anayurdu
Türk İmparatorluğu’nu kuran Türk halkının köken efsanesine 8. yüzyıla ait olan Orhun Yazıtları’nda ve daha sonraki birçok kaynakta yer verilmiştir. Buna göre Türklerin anayurdu Altay Dağları yakınında, Selenga ve Orhun ırmakları arasında bulunan Ötüken Ormanı idi. Bu yer Baykal Gölü’nün güney ucunun 250 kilometre kadar güneyinde olup, günümüzde Moğolistan Cumhuriyeti sınırları içinde bulunmaktadır.
Dil ile ilgili verilerden hareket eden bazı araştırmacılar Türk dillerinin nihai kökeninin daha kuzeyde, belki Baykal Gölü’nün kuzeyinde veya doğu Sibirya’da olabileceğini ileri sürmüşlerdir.
Tarih
Çinliler ülkelerini kuzeyden ve batıdan saldıran savaşçı Türklere karşı koruyabilmek için Çin Seddi’ni inşa ettiler.
Orta Asya’nın bozkır imparatorlukları içinde Türkler daima belirleyici bir rol oynadılar; çoğu zaman bu imparatorlukların kurucu ve yönetici zümresini oluşturdular. İnsan eliyle yapılmış en büyük yapı olan Çin Seddi, Çin’in yerleşik uygarlık alanlarını Orta Asya’nın bozkır halklarına karşı korumak için MÖ 2. yüzyılda inşa edildi. Çin Seddi ortalama 15 metre yüksekliğinde ve 12.000 km uzunluğunda bir duvardır.
Türk İmparatorluğu’nun 8. yüzyılda yıkılmasından sonra Uygurlar, bugünkü Moğolistan ve Batı Çin’i kapsayan güçlü bir imparatorluk kurdular. 10. yüzyılda Orta Asya’nın batısında bir imparatorluk kuran Karahanlılar, Müslümanlığı benimseyen ilk Türk hanedanıydı. Yine 10. yüzyılda, Türk asıllı bir profesyonel asker olan Gazneli Mahmud, Afganistan’ın Gazne kentinde bir imparatorluk kurarak Hindistan’ın büyük bir bölümüne hâkim oldu.
Orta Doğu’nun İslam ülkelerinde Türkler 8. yüzyıldan itibaren profesyonel paralı asker olarak önemli bir yer edinmişlerdi. 9. yüzyıl sonunda Abbasi İmparatorluğu’nun zayıflamasıyla çeşitli Türk askerî hanedanları Mısır, Bağdat ve İran’da bağımsız veya yarı bağımsız devletler kurdular.
1040 yılı dolayında, Türklerin Oğuz ulusuna mensup olan Selçuk oğulları İran’ı ele geçirerek güçlü bir imparatorluk kurdular. 1071 yılında Selçuklular Bizans İmparatorluğu’nu ağır bir yenilgiye uğratarak, Anadolu, Suriye ve Kafkaslarda çok sayıda Türk beyliğinin ortaya çıkmasına zemin hazırladılar. Ancak Türklerin kitle halinde Anadolu’ya yerleşmesi daha çok 13. yüzyılda, Moğol yayılmasının doğurduğu zincirleme tepkiler sonucunda gerçekleşti.
13. yüzyıl sonunda Anadolu’da kurulan Türk devletlerinden biri olan Osmanlı Devleti, İslam dünyasının en güçlü cihan devleti haline geldi. Balkan Yarımadası’nı fethetti; 16. yüzyılda bir yandan Viyana’ya, diğer yandan Cezayir’e kadar dayandı.
Türklerin yaşadığı ve ‘Uluğ Türkistan’ olarak anılan coğrafya, 13. yüzyılda, annesi Türk olan ve Türkçe konuşan Cengiz Han’ın kurduğu imparatorluğun eline geçti. Ancak Moğol İmparatorluğu’nda da Türkler kilit mevkilerde idi ve Moğol ordularının büyük bir kısmı Türklerden oluşuyordu. 14. yüzyılda Orta Asya ve İran’ı fetheden Timur, Müslüman bir Türk’tü. 16. yüzyıl başında Özbek Han önderliğindeki Şeybani’lerin istilasından sonra Orta Asya’da bir daha güçlü bir imparatorluk doğmadı. Orta Asya’daki Türk beylikleri 18. ve 19. yüzyıllarda güçlenen Rus Çarlığı’nın eline geçti.
Hindistan’da Timur’un torunu Babür Han’ın kurduğu Moğol-Türk İmparatorluğu, 19. yüzyıla kadar devam etti.
İran’da 11. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar hüküm süren hanedanlarının tamamı, Türk kökenli askerî önderler tarafından kuruldu.
Türkler
Türkler, dünyanın en eski, asil, büyük devletler kurup, pek çok ünlü şahsiyetler yetiştiren medenî milletlerinden biridir.
Türkler, Nuh peygamberin oğullarından Yâfes’in Türk adlı oğlunun neslindendir.
Türklerin köklü ve çok zengin bir tarihe ve kültüre sahip olması sebebiyle birçok ilim adamı ‘Türk’ adının nereden geldiği hakkında araştırmalar yapmış, bu araştırmalar neticesinde Türk adının ilk defa Milattan Önce 14. yüzyıla ‘Tik veya ‘Tikler’ adıyla geçmeye başladığı iddia edilmiştir. Diğer bir görüşe göre ise Türk adı M.Ö. 14. yüzyıldan önce de vardı. Zira Türk ırkının tarihi insanlığın tarihi kadar eskidir. Bu gerçeği kavmî ve millî mitolojilerde ve tarihi oluşumlarda izah eden eski kayıtlarda görmek mümkün olmaktadır.
Türk ırkının çok eski olması sebebiyle Türk adının nerden geldiği hakkında birçok iddia ve görüşler ileriye sürmüşlerdir. Buna göre,
*Heredot’un doğu kavimleri arasında zikrettiği TARGİTAB’lar.
*İskit topraklarında doğdukları söylenen TYRKAE’ler
*Tevratta adı geçen Togarma’lar.
*Eski Hint kaynaklarında tesadüf edilen TURUKHA’lar veya THRAK’lar
*Eski Ön Asya çivili metinleride görülen TURUKKU’lar.
*Çin Kaynaklarında M.Ö. 1. yüzyılda rol oynadıkları belirtilen TİK veya Dİ’ler
‘Türk’ adını taşıyan Türk kavimleri olarak gösterilmektedir.
İslam kaynaklarında yer alan İran menşeli ‘Zend-Avesta’ (*) rivayetleri ile İsrail menşeli ‘Tevrat’ rivayetleri de Nuh Peygamber’in torunu olan Yafes’in oğlu ‘Türk’ ile İran rivayetlerindeki Feridun’un oğlu ‘Türac’ veya ‘Tur’un soyu Türk adını taşıyan ilk kavim olarak gösterilmek istenmiştir.
Avesta’da yer alan ‘Ebül Beşer’den, Cemil ve oğlu Ferdidun’dan bahsedilmektedir. ‘Ferdidun ülkesi Salm, Irak ve Turak (Türk) ismindeki üç oğlu arasında pay edilmiştir. Salm’a bugünkü İran ve havalisi, Irak’a bugünkü Irak ve havalisi, Turak’a ise Orta Asya ve Çin havalisi düşmüştür. Feridun ölünce Irak, Salm’a saldırarak İran ve havalisini almış, daha sonra Turak’a saldırmıştır.
Irak, Turak’ı yenememiş, savaş bunların torunlarına kazar uzanan seneler boyu devam etmiştir. Sonunda Turak’ın torunu Afrasyap Irak torunun Muncihir’i mağlup ederek Ceyhun nehrini sınır kabul edilen bir anlaşma yapmıştır. Bu tarihten sonra Ceyhun Nehri’nin doğusunda ‘TURAN’, batısına da ‘İRAN’ denmiştir.
Tevrat rivayetlerinde ise Nuh Tufanı’ndan sonra Nuh Peygamber dünyayı üç oğlu arasında pay etmiştir. Yafes’e Orta Asya ve Çin ülkeleri düşmüş, Yafes ölürken tahtını sekiz oğullarından biri olan ‘TÜRK’ e bırakmıştır.
Görülmektedir ki Hz. Âdem devrine yakın zamanlarda Turak (Türk)’den İran-Turan savaşlarından ve Alp Er Tunga gibi büyük bir Türk başbuğundan ve Saka İmparatorluğu Kağanından bahsedilmektedir. Yukarıda mitoloji ve tarihî kayıtlar içerisinde yer alan ‘Türk’ kelimelerinden, Türk adının ne kadar eski olduğu ortaya çıkmaktadır.
M.Ö. 1. yüzyılda Roma’lı yazarlardan biri olan Pompeius Meala’nın Azak Denizi kuzeyinde yaşayan halktan ‘Turcae’ olarak bahsetmesi ile ilk defa yazılı bir metinde ‘Türk’ kelimesiyle karşılaşıyoruz.
Türk adının tarih sahnesine çıkışı Milattan Sonra 6. yüzyılda kurulan Kök-Türk Devleti ile olmuştur. Orhun Kitabeleri’nde yer alan ‘Türk’ adı daha çok ‘Türük’ şeklide gösterilmektedir. Bundan dolayı Türk kelimesini Türk Devleti’nin ilk defa resmî olarak kullanılan siyasî teşekkülün Kök-Türk imparatorluğu olduğu bilinmektedir. Kök-Türklerin ilk dönemlerinde Türk sözü bir devlet adı olarak kullanılmışken, sonra da Türk milletini ifâde etmek için kullanılmaya başlanmıştır.
M.S. 585 yılında Çin İmparatoru’nun KÖK-TÜRK Kağanı İşbara’ya yazdığı mektupta ‘Büyük Türk Kağanı’ diye hitap etmesi, İşbara Kağan’ın ise Çin İmparatoruna verdiği cevabî mektupta ‘Türk Devleti’nin Tanrı tarafından kuruluşundan bu yana 50 yıl geçti’ ifâdesi, Türk adını resmîleştirmiştir.
Kök-Türk yazıtlarında Türk sözü daha çok ‘Türk Budunu’ şeklide geçmektedir. Türk Budunu’nun ise Türk Milleti olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla Türk adı bu dönemlerde bir topluluğun veya kavmin isminden ziyade, siyasî bir mensubiyeti belirleyen bir kelime olarak görülmektedir. Yani Türk soyuna mensup olan bütün boyları ve toplulukları ifâde etmek üzere millî bir isim hâline gelmiştir.
(Yukarıdaki bilgiler, doğruluğu ispat edilmemekle birlikte, gerçeğe en yakın bilgiler olarak kabullenilmektedir. İlim adamları, başka iddialar da ileri sürmüşlerdir. Bu bilgiler, çeşitli kaynaklardan derlenmiştir.) O.Ç.
(*) Zend-Avesta: Eski İran dini olan ‘Zerdüştçülük’ olarak anılan inanç kültürünün mukaddes kitabıdır. Bu inanç kültürünün kurucusu Zerdüşt, ‘Gatalar’ denilen dörtlükler yazmıştı. Bu dörtlükler Avesta´da toplanmıştı. Bu yazılar, Zerdüşt´ün neye inandığını ve Zerdüştçülüğün temellerini anlatan tek belgedir. Avesta dilinde, Türkçe ile ortak kelimeler mevcuttur. Hala da Zerdüştlüğü benimseyen az sayıda Kırmanç bulunmaktadır. Avesta 21 kitaptan oluşmakta iken, İskender’in işgali sırasında yok olan kitaplardan sadece Yasna, Visparad ve Vendidad (veya Videvdat) kalmıştır.
