4 Şubat 2022 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 7354 sayılı
Öğretmenlik Meslek Kanunu ile eğitim ve öğretim hizmetlerini yürütmekle görevli
öğretmenlerin atamaları ve mesleki gelişimleri ile kariyer basamaklarında
ilerlemelerini düzenlemek amaçlanmıştır. Aslında bu tip yeni düzenlemeler,
kanunun kabulünden sonra mesleğe intisap edenlere uygulanması gerekir.
Öğretmen kariyer basamakları uygulaması ilk defa 2005-2006
yıllarında Sayın Hüseyin Çelik’in Milli Eğitim Bakanlığı döneminde yapıldı.
Meslekte 8 yılı dolduran öğretmenler sınava tabi tutularak, yüksek lisans
(master) yapan öğretmenler ise sınavsız olarak Uzman Öğretmen yapıldı.
Başöğretmenlik unvanı için sınav açılmadı, sadece doktora yapan öğretmenlere
sınavsız olarak Başöğretmen unvanı verildi. Bu süreçte 75 bin öğretmene Uzman
Öğretmen, 330 öğretmene de Başöğretmen unvanı verildi. Ben de o dönemde
branşımda birinci sırada Başöğretmen oldum.
Bu öğretmenler çalıştıkları sürece diğer öğretmenlerden bir miktar farklı
maaş aldılar. O tarihte devlet okullarında 600 bin öğretmen vardı. Bir daha
sınav açılmadığı için 525 bin civarında öğretmen mağdur oldu. Emekli olunca ise
Uzman Öğretmenler de Başöğretmenler de unvansız öğretmenler gibi emekli
oldular. O tarihte öğretmen kariyer basamakları ile ilgili yasal bir düzenleme
yapılmadı.
Bu düzenlemenin yükseköğretim kurumlarındaki öğretim
elemanlarının Öğretim Görevlisi, Dr. Öğretim üyesi, Doçent ve Profesör unvanlarıyla
bir ilgisi yoktur. Çünkü Yalnız şöyle bir ilişkisi vardır. Bu kanuna göre
yüksek lisans (master) yapan öğretmenler sınavsız olarak Uzman Öğretmen,
doktora yapan öğretmenler de sınavsız olarak Başöğretmen unvanı alacak. Fakat
öğretmenler emekli olunca, unvanı ne olursa olsun farklı maaş alamayacaklar,
tek tip maaş alacaklar. Sadece kıdemleri maaşlarını etkileyecek. Hâlbuki yükseköğretim
kurumlarındaki öğretim elemanları emekli olunca, unvanlarına göre maaş alırlar.
Subaylarda emekli oldukları rütbelerine göre maaş alırlar.
Öğretmen Kariyer Basamakları Sistemi Ne Getirecek?
Milli Eğitim Bakanlığı, öğretmen kariyer basamakları
sistemine, öğretmenleri yüksek lisans ve doktora yapmaya, kendilerini
geliştirmelerine, mesleki alanda rekabeti artırmaya teşvik etmek için geçti.
Ama bu haliyle sistemin bu amaca uygun sonuç vermesi mümkün değil, aksine
öğretmenlerin moral ve motivasyonlarının bozulmasına yol açacak.
“Aday Öğretmenlik ve Öğretmenlik Kariyer Basamakları
Yönetmeliği”nin “Yazılı sınav” başlıklı 24. Maddesine göre; “Yazılı sınav, Ölçme, Değerlendirme ve Sınav
Hizmetleri Genel Müdürlüğünce uzman öğretmenlik ve başöğretmenlik için ayrı
ayrı olmak üzere yılda bir defa yapılır. Bu sınavlarda 100 puan üzerinden 70 ve
üzerinde puan alanlar başarılı sayılır.” Buna göre, sınvda 70 puanın altında
kalan öğretmenle başarısız sayılacak. Bu durumda bu sınavlar, öğretmenin zaten
yıpranmış olan itibarını iyice yıpratacak. Sınavda başarısız olan öğretmenler,
büyük bir motivasyon kaybına uğrayacaklardır. Bunun çeşitli yansımaları
olacaktır. Bu durum hem ruh sağlıklarını etkileyecek, huzursuz ve mutsuz yapacak,
hem de mesleki verimini düşürecektir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın bu durumu da
göz önünde bulundurması gerekir.
Öğretmenlik kariyer basamakları sınavlarında kesinlikle
öğretmenlerin mesleki yeterlilikleri ölçülmüyor. Bir öğretmenin uzman öğretmen,
başöğretmen olması için önce branşında uzman olması gerekir. Halbuki bu
sınavlarda hiç branş sorusu sorulmuyor, mesleki performansı ölçülmüyor. Bu
programlarda hangi konularda soru sorulacağına bir göz atalım. Uzman öğretmenlik
ve Başöğretmenlik sınavlarında yaz dönemlerinde verilen eğitim programlarındaki
şu konularla ilgili sorular sorulacak: Öğrenme ve Öğretme Süreçleri, Ölçme ve
Değerlendirme, Özel Eğitim ve Rehberlik, Eğitim Araştırmaları ve Ar-Ge
Çalışmaları, Eğitimde Kapsayıcılık, Çevre Eğitimi ve İklim Değişikliği, Sosyal
Etkileşim ve İletişim, Dijital Yetkinlik, Güvenli Okul ve Okul Güvenliği.
Başöğretmenlik için verilen ve sınavlarında bu konulara ek olarak şu konulardan
da sorular sorulacak: Okul Geliştirme ve Liderlik, Sosyal Duygusal Öğrenme Becerilerin
Geliştirilmesi, Bilişsel Düşünme Becerileri.
Görüldüğü gibi bu sınavlarda kesinlikle branşla ilgili soru
sorulmuyor. 2006 yılında yapılan kariyer basamakları sınavlarında maalesef bazı
yetersiz öğretmenler sınav kazanarak uzman öğretmen oldular. Ayrıca
öğretmenlerin mesleki performansı da ölçülmüyor
Avrupa’da Durum
Nasıl?
Avrupa ülkelerinin
bazılarında öğretmenliğe başlamak için, öğretmen eğitimi diploması yeterlidir.
Bazı ülkelerde (İspanya, Fransa, İtalya, Lüksemburg, Arnavutluk ve Türkiye)
aday öğretmenler tam yeterliliği elde etmek için rekabetçi bir sınavı geçmek
zorundadırlar. Bazı ülkelerde ise yazılı
sınavlar, mülakatlar, portfolyoların değerlendirilmesi, öğretmenlik
uygulamasının gözlemlenmesi veya bu yöntemlerin herhangi bir kombinasyonu şeklinde
organize edilebilmektedir. Mesleğe başlayan öğretmenler, sürekli mesleki
gelişim faaliyetlerine katılırlar.
Avrupa ülkelerindeki
öğretmenlik kariyer basamakları üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, 42
Avrupa ülkesinden 21 ülkede Düz Kariyer Yapısı, 21 ülkede ise Çok Seviyeli
Kariyer Yapısı uygulanmaktadır. Düz Kariyer Yapısında: kariyer basamakları
bulunmamaktadır. Çok Seviyeli Kariyer Yapısı uygulayan ülkelerden birkaçında
kariyer basamaklarına bakalım.
Kıbrıs ‘ta, üç kariyer seviyesi, okul yönetimindeki bir
ilerlemeye karşılık gelir: (1. Öğretmen, 2. Başöğretmen ve 3. Müdür Yardımcısı
A). Letonya’da kariyer yapısı beş “Kalite Seviyesi” ne dayanmaktadır.
Romanya; (1. Başlangıç Öğretmeni, 2.
Öğretmen, 3. Öğretme Seviyesi II ve 4. Öğretme Seviyesi I). Bulgaristan: (1.
Öğretmen, 2. Kıdemli Öğretmen, 3. Baş Öğretmen). İrlanda: (1. Öğretmen, 2.
Asistan Öğretmen II, 3. Özel Yetkili Öğretmen, 4. Asistan Öğretmen /Asistan
Müdür Yardımcısı, 5. Müdür Yardımcısı, 6. Müdür). Fransa: (1. Öğretmen, 2.
Öğretmen Eğiticisi, 3. Pedagojik Danışman). Arnavutluk: (1. Öğretmen, 2.
Nitelikli Öğretmen, 3. Uzman Öğretmen, 4. Usta Öğretmen).
Öğretmenler bu kariyer basamaklarına sınavla değil, mesleki eğitim
başarılarına, bu konularda yaptıkları eğitime ve performanslarına göre
yükselirler. Burada şunu da belirtmek gerekir, öğretmene meslek içinde
-mentorluk dâhil- her türlü destek verilmektedir. Fransa’nın ortaokul öğretmenleri 100’lük bir
ölçekte değerlendirilir ve bu derecelendirmenin % 40’ı okul lideri ve% 60’ı da
müfettiş tarafından yapılır. Polonya’da, “performans değerlendirmesi” yazılı
olarak verilir ve ‘olağanüstü’; ‘pozitif’; veya ‘negatif’ gibi notlardan
biriyle sonuçlanır. Slovenya’da düzenli
değerlendirme ölçeği beş, Karadağ’da ise 10’un üzerindedir. Birleşik Krallık’ta
(İngiltere ve Galler), değerlendirme, öğretmenin maaşının artmasını formüle
eder.
Kariyer
ilerlemesi ve maaş, kariyer yapısında daha yüksek bir seviyeye yükselme, çok
seviyeli bir kariyer yapısına sahip ülkelerin çoğunda maaş artışına bağlıdır.
Almanya’da; ‘Öğretmenler’ A12 maaş grubunda başlar, “Kıdemli Öğretmen”
olduklarında A13 maaş grubuna geçer ve “Çalışma Şefi” olarak A14 maaş grubunda
maaş alır. İrlanda’da öğretmenler, kariyer seviyesine göre ücret alırlar.
Sistemin Mahzurları Nasıl Ortadan Kaldırılır?
Öğretmenlik kariyer basamakları sınavının mahzurlarının ortadan
kaldırılması için yapılması gerekenleri şöyle özetleyelim:
Belli süreleri dolduranlar doğrudan sınava alınmalı, arşiv
evrakı peşinde koşturulmamalıdır. Ücretli öğretmenlikte geçen süre de görev
süresine dâhil edilmelidir.
Sınav yapılacaksa, öğretmenlere en az yüzde 40 oranında
kendi branşıyla ilgili sorular sorulmalı, ayrıca mesleki performansı da
değerlendirilmelidir.
Lisansüstü eğitim (master, doktora) yapan öğretmenler,
eğitim görmeden ve sınava girmeden doğrudan kariyer sahibi olmaktadırlar. O
zaman Milli Eğitim Bakanlığı’nın üniversitelerle işbirliği yaparak,
öğretmenlerin branşlarında veya eğitim bilimleri alanında, fazla mali külfet
yüklenmeden lisansüstü eğitim yapmaları sağlanmalıdır.
Milli Eğitim Bakanlığı, Avrupa’da kariyer sistemi uygulayan
ülkelerin yaptığı gibi, öğretmenlere sınavla kariyer verip zam yapmaktan
vazgeçmeli, kıdemlerine göre kariyer ve maaş verilmelidir.
Önemli olan öğretmenlere ülkenin yükselmesinde aldıkları
sorumluluğa denk bir maaş verilmelidir. “Ücretli, sözleşmeli ve kadrolu
öğretmen” ayırımı kaldırılmalıdır. Metropollerdeki öğretmenlere barınma ve
ulaşım desteği verilmelidir. Bütün öğretmenlere yıpranma payı verilmelidir.
Hepsinden önemlisi öğretmenlere özel bir uzmanlık mesleğinin mensubu olduğu,
her türlü destekle hissettirilmelidir.
Sınava
girme konumunda olan bütün öğretmenler, bütün bu olumsuzluklara rağmen, mağdur
olmamak için, bu tartışmalardan uzak kalarak, 19 Kasım 2022 tarihinde yapılacak
olan Uzman Öğretmenlik ve Başöğretmenlik kariyer sınavlarına katılmalıdırlar.
Sınava girecek bütün öğretmenlerimize sınavda başarılar diliyorum.
