Ancak, Doğu’nun diğer erken devlet
oluşumları gibi, çeşitli alanlarda ve körelmiş sosyal olgularda eşitsiz
gelişmeyi sürdürdü. Kafkasya’daki siyasi ve etno-sosyal durum bir kez daha D.
Ö.3.–2. yüzyıllar Rus tarihçiliğine göre İranca konuşan, temelde
Sarmatyalıların yeni ve güçlü bir kabile birliğinin temsilcilerinin bölgedeki
görünümü ile bağlantılı olarak önemli ölçüde değişmiştir. N. N. Velikaya.,
S.L. Dudarev., S.N. Savenko’nun İskit ve Sarmatların İranca konuştuklarını
ısrarla vurgulamalarına rağmen günümüzde Sarmatların İskitlerin devamı bir Türk
Halkı olduğu bilinmektedir. D. Ö. VI-V yüzyıllarda bile Güney Urallardan
batıya, Don’a ve sağ kıyısına kadar göçebe göçleri vardır ve dolaylı ve
doğrudan Kafkasya’yı etkilemişlerdir. Aşağı Volga’nın Savromatları ve Volga-Don
müdahalesi de bu hareketlerde yer almıştır. İlk başta Ural göçebelerinin
Savromatlarla ve Savromatların kendilerinin Doğu İskitlerle olan ilişkileri
çoğunlukla barışçıldır. Ama zaten D.Ö IV yüzyılda bu karakter- Batıya olan
göçler ve çeşitli nedenlerle değişmektedir. Farklı iklim dalgalanmaları ile
bozkır bölgesinde artan kuraklık, Trans-Ural göçebelerin baskısı ve Güney’deki
nüfus patlaması Urallar toplumun militarizasyonuna yol açmıştır. Ural
göçebeleri üzerinde olumsuz etki D. Ö. 4.-3. yüzyılın sonlarında da patlak
vermiştir. Kuzeydeki Grek kolonilerindeki krizler Olbia’dan Volga bölgesine
ticaret yolunun işleyişini etkileyen deniz alanlarıdır. D. Ö IV. yüzyılın
sonunda ekonomik ve siyasi bağlar sisteminde önemli bir rol oynayan İskitlerin
gücü azalmaktadır. Aynı zamanda
doğuda, Urallar ve Kuzey Kazakistan göçebeleri ile Orta Asya’nın tarım
merkezleri arasındaki geleneksel bağlarda Makedon fetihleri ve müteakip
gelişmeler sonucunda bölgedeki siyasi olaylarda bir kopuş vardır. Kitlesel
göçün başlangıcı, D.Ö 4. yüzyılın ortalarına veya D.Ö 4.-3. yüzyılın başlarına
kadar uzanır. Ancak bazı araştırmacılar bu süreçlerin tezahürünü D. Ö. 4. yüzyılın
1. yarısına bağlar. Savaşçı Sarmatyalılar
ilk olarak Manych’in aşağı kesimlerinde ortaya çıktılar ve Kuban’a doğru
ilerlediler. Daha sonra Sauromatian etkisinin ve varlığının devam ettiği Kafkasya’nın
diğer bölgelerine yayılmaya başladılar. Daha önce Kafkasya’da siyasi ve
sosyo-kültürel ilişkilere hâkim ve zaten yerel nüfusla karışmış olan İskitler
ve Kuzey Karadeniz bölgesindeki şehir devletlerinin güçlü Helen etkisine tabi
olan Kuzey Kafkasya ve Stavropol’ün batı bölgelerinde, esas olarak Kırım’da
zorlandılar. Dağların ve dağların nüfusu, ova bölgesinde büyük ölçüde İskit
etnik gruplarıyla karışık, yeni bir savaşçı bozkır komşusu ile çeşitli
temaslara girmek zorunda kaldığını Sarmatyalılar çağın başında birkaç yüzyıl
boyunca gergin bir ilişki içinde oldular. Özellikle yeni gelenlerin hücumları
D. Ö. 4. yüzyılın 2. yarısında Elizavetovsky yerleşiminde bir tahkimatın ortaya
çıkmasıyla kanıtlanmıştır. Önceki Meot mezarlarının sayısının silahlarla
artması ve bölgede müstahkem yerleşimlerin Kuban’da ortaya çıkması bunu
göstermiştir. Meotlularla çatışmaların yoğunlaşması, Meotian toprak
mezarlıklarının, “kraliyet” mezar höyüklerinin ve tahkimatlarının işleyişinin
durmasına yol açmıştır. Bazı tarihçilere göre, göçebeler başarılı olmuştur. Meot
soylularını ortadan kaldırarak yok etmek ve yerel topluma önderlik etme D. Ö.
3. yüzyılın 1. üçte birinin sonundan itibarenSarmatyalılar aittir[1].
D.Ö 3. yüzyılın üçte birinin sonundan
itibaren Sarmatyalılar uzun menzilli askeri baskınlar düzenler. Görünüşe göre,
Kuban bölgesinden Sarmatyalılar Transkafkasya’da akınlar yaparlar. Yazılı
kaynaklar, Sirakyalılar, Aorslar ve diğer Sarmat kabilelerinin liderleri ve “kralları”,
binlerce atlıdan oluşan büyük oluşumlar (örneğin Strabon’a göre, Sirakyalılar
arasında – 20.000 ve hatta Aorslar arasında – 200.000), askeri seferler
(uzaktan dâhil gelişmiş ülkeler), “topraklar” ve yerleşim bölgeleri, şehirler,
ticaret yolları vardır. Sarmat boy birliklerinden, örneğin bilindiği gibi, boy
örgütlerine göre sosyal ve manevi yapıların daha yüksek bir aşaması olan Sirak
birliğinden bahsedilebilir. Boğaz’a komşu olan Sirakiler de kendi “krallıklarını”
yarattılar. Ama siyasi oluşumların doğası hakkında Kafkasya’daki Sarmatya
zamanına ilişkin belirli bir veri yoktur. Ve genel olarak, bilim adamları,
Kuzey Kafkasya’nın Orta kesiminin düz ve etek bölgelerinin nüfusu arasında, D.
Ö. 3.–1. İskit zamanına göre; aynı zamanda, D. Ö 1. binyılın başında
Dağıstan’ın düzlük Hazar bölgelerinde. “Dağlar Ülkesi” nüfusunun karmaşık
ve çeşitli cenaze törenine ve özellikle erken kentin oluşumuna yansıyan
sosyo-ekonomik yaşamda önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Kafkasya’da
sosyo-politik süreçlerin hızlanmasında yeni bir aşama, Erken Alanlar’ın
tarihsel arenasındaki olguları olan bir dönemle ilişkilendirilmiştir. Yazılı
kaynaklar Alanların Bölgesi, yöneticileri, çocukları ve akrabaları, askeri
liderler, Alan tercümanları hakkında bilgi vermektedir. Boğaziçi, uluslararası
ilişkiler, varlıklı insanlar ve daha fazlası Alanların Ön-Kazak bölgesinde
ortaya çıkışı bir dizi önemli askeri olayla belirlenmiştir. Ciddi bir
askeri-politik güç olan Alanlar sadece siyasi olaylarda aktif rol almıştır. Tacitus’un ayrıntılı anlatımı ile Alanlar, Azak
Denizi’nden Tuna bölgesine, aynı zamanda Transkafkasya’da ve Batı Asya’da D.S. 40’ların
ortalarından 1. yüzyıla halen Aorsian birliğinin bir parçası iken, Boğaziçi
krallığındaki siyasi olaylara, Mithridates savaşlarına, Roma ile Partlar
arasındaki Ermenya[2] coğrafyasındaki
mücadelesine dâhil oldular ve Kuzey Kafkasya topraklarından Transkafkasya’ya
askeri akınlar gerçekleştirdiler. Pontus lideri Mithridates’in Evnon’a teslim
olmayı tercih ettiği kabilenin Aorsi olduğu konusunda hiçbir şüpheye yer
bırakmamamıştır. Tacitus, Pliny ve Solin’in bilgileri D.Ö. yüz yıllarda Aors
kabilesi sadece Kafkasya’nın orta bölgelerini işgal etmekle kalmamış, aynı
zamanda Sarmatya Kapıları’na bitişik dağlara, yani Daryal Geçidine ilerlemiştir.
Mithridates’in Roma’da bahsettiği tals-tuals ile Aorsi bölgesi, Daryal Geçidinin
yakınında bulunabilir. Aynı dönemde, muhtemelen Alanlar, Aorian birliğinden tarihi
ve siyasi arenaya girdiler. İlk başta, Alanlar Roma’nın tarafını tutmuştur.
Ancak gelecekte, Alanların sınırları yakınında Roma İmparatorluğunun artan
faaliyeti hakkında İmparator Nero’ya karşı bir askeri sefer yapmak niyetindedirler.
D. Ö. 67 yılında Alan Birlikler Daryal Boğazı’na gönderilmiş, ancak geri
gönderilmeleri gerektiği halde durmamışlardır. Alanların Transkafkasya’daki bir
sonraki büyük istilası D. Ö 72’ye kadar uzanmaktadır. Bu olay hem Yunan-Latin
hem de eski Ermenistan ve eski Gürcü kaynaklarına yansımıştır. Flavius Josephus,
Media-Atropatena’yı (Part Türk devletinin bir parçası olan modern Azerbaycan’ın
bir parçası) ve Partia’nın diğer bölgelerini işgal etmeyi planlayan Alanların,
her şeyden önce, kontrol eden İberyalılarla müzakerelere girdiğini yazmaktadır. Daryal Boğazı’ndan geçiş, onların rızası ve
desteği ile Alanlar İber krallığının topraklarından geçti ve Part devletinin
sınırlarını işgal ettiler. 5. yüzyıl Khorensky’li Musa isimli Ermenistanlı bir
yazara göre Alanlar bu istilada harekete geçti. Kuzey Kafkas yaylalarıyla
ittifak kurup ve İberya’nın yarısını kendi taraflarına çekmiştir. Alanların
Ermenistan’ı işgali, Ermeni prensi Artaşes’in Alan prensesi Satinik ile
evlenmesiyle sona ermiştir. “Kartlis Tskhov- Reba”, Ovs (Alanlar) ile müttefik
olan Kuzey Kafkasya yaylalarından Djiks, Durdzuks ve Didoi, yani Adige ve
Vaynah-Dağıstan halklarının ataları ve “Pachaniks” (Peçenekler)le
ittifak yapılmıştır. Böylece Alanlar, Part devletinin Transkafkasya ve Küçük
Asya’daki çıkarlarını gerçekten tehdit etmiştir. Alanların Transkafkasya’daki
bir sonraki büyük istilası 135 yılına kadar uzanmıştır. Bu sefer de Alanlar İberyalılarla
anlaşarak hareket etmiştir. Kafkas Albanyasına ve Medya’ya büyük zararlar
verdiler, Ermenistan ve Kapadokya’ya birkaç baskın düzenlediler, ancak daha
sonra Part kralı II. Vologez’in hediyelerinden memnun olarak geri çekildiler.
Roma topraklarını da tehdit ettiler. Genellikle İberyalılarla müttefik olan Ovs-Alanlar,
Gürcistan topraklarını da işgal etmiştir. Alanların Transkafkasya’daki büyük
istilalarının sonuncusu, 4. yüzyılın ortaları Ermeni kaynaklarına göre, II.
Hüsrev döneminde ordunun bir parçası olarak Alanlar, Kafkasya’nın bir dizi dağ
kabilesini içeren Kut kralı Sanesan, Ermenistan’ı ele geçirip ve neredeyse bir
yıl boyunca elinde tutmuştur. Vagharshapat kenti yakınlarındaki savaşta işgalci
ordu yenilip ve hükümdar Sanesan öldürülmüştür. D.S. birinci yüzyılların Orta
ve Kuzey-Doğu Kafkasya’nın eteklerindeki anıtlarla ilgili son zamanlarda genelleştirilmiş
arkeolojik veriler özellikle önemli hale gelmiştir. Erken Alan Çağının’nın
sosyo-kültürel seviyesinin oldukça yüksek olduğunu belirtilmektedir[3].
Daha sonra kendi “kralları” veya
“liderleri”, çeşitli sosyal statüdeki atlılar, diğer soylular ve yetkililer,
aralarında devasa tahkimat kompleksleri, sık sık zengin mezarların bulunduğu
geniş mezar alanları vb. V.B. Vinogradov kaydetmiştir. II. Yüzyılda Alanlar Sarmatya
ve dağ kabilelerine boyun eğdirip; birliğin büyük idari ve zanaat merkezlerine
sahip güçlü bir kabileler konfederasyonu yaratmıştır. Sarmatyalılarla
karşılaştırıldığında, ilk Alanların daha yüksek sosyo-ekonomik gelişimi
hakkında S.A. Yatsenko’da diyor ki “Son yıllarda, araştırmacılar bu olguyu
anlamada önemli ilerleme kaydettiler ve belirtilen zamanda erken Alanların daha
yüksek bir sosyal yapıya ve organizasyona sahip olduğu versiyonunu doğruladılar”.
Son zamanlarda, “proto-devlet” veya ortaya çıkan erken devlet olarak
adlandırılan düzen, pratik olarak tüm Kuzey Kafkasya boyunca erken Alanların
Aşağı Don anıtları grubu ve Kuban’daki Altın Mezarlığın mezar höyükleri ile
korelasyonu açıklığa kavuşturulmuştur. “Alanların”ın Aşağı Don merkezi, D. S 1.
yarıda – D. S 3. yüzyılın ortalarında Orta Kafkasya’dan gelen insanların
yayılması sırasında harap olmuştur. Sonuçta, Orta Kafkasya, Aşağı Don için bir “metropol”
haline gelmiştir. Aynı zamanda, Altın Mezarlık tarafından temsil edilen
yerleşik nüfus grubu da ortadan kaybolmuştur. Bu Erken Alanlar’dan Hazar
Dağıstan’a aynı dönem göçleri de içermektedir. Yazılı geleneğin bazı verileri, D. S ilk
yüzyıllarda yerel dağ topluluklarının siyasi yapısının özelliklerinin sunulmasına
izin vermiştir. Strabo, savaşçı tsanlar hakkında notlar vermiştir. Dioscurias’ın
yukarısındaki “Kafkasya’nın tepelerini” işgal ettiler ve komşu kabilelere
hükmettiler. Bir kralları, 300 kişilik bir konseyleri vardı ve kendi
deyimleriyle 200.000 kişilik bir ordu kurabilmekteler. Bu diğer bazı yerel
topluluklar tarafından da yazılı kaynaklarda krallardan bahsedilmiştir. Erken
Alan sosyo-politik oluşumunun krizi ve diğerleri, 4. yüzyılın sonunda – 5.
yüzyılın başında meydana Ulusların Büyük Göçü döneminin başlangıcına denk
gelmiştir. Bölgenin orta kısmındaki erken ortaçağ Alan kültürünün taşıyıcıları,
dağlara ve dağlık bölgeye yaklaştılar.
Alan kültürünün mezar komplekslerine göre,
3. – 4. yüzyıllarda büyük ölçüde sosyal heterojenlik izlenebilir[4].
Princely adı verilen seçkin komplekslerin yoğunlaşması, V-IX yüzyıllarla ilgili
olarak ve V – VI. yüzyılın ortalarına tarihlenir. Kabardey-Balkarya’nın komşu
bölgelerinde “güç merkezlerinin” tahsisi hakkında soruları gündeme getirmiştir.
6. yüzyılın 3. çeyreğine ait çarpıcı bir rakam Bizans yazılı kaynaklarında
kayıtlı olan “Alan kralı” Sarozius’tur (Sarodiy, Saray). Önemli bir güce sahiptir,
Transkafkasya’daki siyasi olaylara katılmış, Bizans’ın bir müttefikidir ve diplomatik
temaslarla, uluslararası ilişkilerde arabuluculuk yapmıştır. Türklere karşı çıkmıştır.
V.B. Kovalevskaya, Sarozy’nin Kavminvod, Yukarı Kuban ve Balkarya bölgelerine hükmettiği
bir seçenek ileri sürmüştür. Bu kralın konutlarından birinin yakındaki Gornoe
Ekho yerleşimi olabileceği varsayımı da vardır. Kislovodsk Avrasya
bozkırlarının, temas bölgelerinin ve bölgenin kendisinde geniş alanlardaki
erken Orta Çağ, bir dizi göçebe ve yarı göçebe gücün oluşumu: Attila Hun
devleti, Batı Türk Kağanlığı, “Büyük Bulgaristan” ve diğerleri ile
işaretlenmiştir. Yazılı ve arkeolojik kaynaklar, 5.-7. yüzyıllarda hüküm süren
Hazar Dağıstan’da “Hunlar Ülkesi” (veya “Hun Krallığı”) hakkında bir
fikir oluşturmayı mümkün kılmaktadır. “Hunların kralı” veya
“Hunların komutanı ve büyük hakanı-” maiyetinde, orduda ve siyasi
kararlarını Boy liderleriyle koordine etmede ülkenin yapıları 7. yüzyılın
ortalarında Kuzeydoğu Kafkasya ve Güney Rusya bozkırlarında ortaya çıkan ve 10.
yüzyılın 2. yarısına kadar varlığını sürdüren Hazar Kağanlığı, sosyo-politik
anlamda daha köklü ve istikrarlı bir oluşum haline gelmiştir. Savir
askeri-politik Boy birliğinin ve Türk Kağanlığının kalıntıları üzerinde oluşan
Hazarya(Harita.2.), sosyo-politik sistemin birçok unsurunu onlardan almıştır. Bu
Devlet, 7. yüzyılın sonunda Kafkasya’ya yerleşen tüm ana bozkır nüfus Savirler,
Barsiller, Bulgar grupları, Hazarlar, Turkutler, vb. Türk gruplarını içermiştir.
Devam edecek
